Διόδωρος: Μερίς Δευτέρα Πρώτης Βίβλου
1.30 – 1.41
Η Αίγυπτος. Η χώρα, ο Νείλος και οι πλημμύρες
01.30.1 Ἡ γὰρ Αἴγυπτος κεῖται μὲν μάλιστά πως κατὰ μεσημβρίαν, ὀχυρότητι δὲ φυσικῇ καὶ κάλλει χώρας οὐκ ὀλίγῳ δοκεῖ προέχειν τῶν εἰς βασιλείαν ἀφωρισμένων τόπων. 2 ἀπὸ μὲν γὰρ τῆς δύσεως ὠχύρωκεν αὐτὴν ἡ ἔρημος καὶ θηριώδης τῆς Λιβύης, ἐπὶ πολὺ μὲν παρεκτείνουσα, διὰ δὲ τὴν ἀνυδρίαν καὶ τὴν σπάνιν τῆς ἁπάσης τροφῆς ἔχουσα τὴν διέξοδον οὐ μόνον ἐπίπονον, ἀλλὰ καὶ παντελῶς ἐπικίνδυνον· ἐκ δὲ τῶν πρὸς νότον μερῶν οἵ τε καταράκται τοῦ Νείλου καὶ τῶν ὀρῶν τὰ συνορίζοντα τούτοις· 3 ἀπὸ γὰρ τῆς Τρωγλοδυτικῆς καὶ τῶν ἐσχάτων τῆς Αἰθιοπίας μερῶν ἐντὸς σταδίων πεντακισχιλίων καὶ πεντακοσίων οὔτε πλεῦσαι διὰ τοῦ ποταμοῦ ῥᾴδιον οὔτε πεζῇ πορευθῆναι μὴ τυχόντα βασιλικῆς ἢ παντελῶς μεγάλης τινὸς χορηγίας. 4 τῶν δὲ πρὸς τὴν ἀνατολὴν νευόντων μερῶν τὰ μὲν ὁ ποταμὸς ὠχύρωκε, τὰ δ´ ἔρημος περιέχει καὶ πεδία τελματώδη τὰ προσαγορευόμενα Βάραθρα. ἔστι γὰρ ἀνὰ μέσον τῆς Κοίλης Συρίας καὶ τῆς Αἰγύπτου λίμνη τῷ μὲν πλάτει στενὴ παντελῶς, τῷ δὲ βάθει θαυμάσιος, τὸ δὲ μῆκος ἐπὶ διακοσίους παρήκουσα σταδίους, ἣ προσαγορεύεται μὲν Σερβωνίς, τοῖς δ´ ἀπείροις τῶν προσπελαζόντων ἀνελπίστους ἐπιφέρει κινδύνους. 5 στενοῦ γὰρ τοῦ ῥεύματος ὄντος καὶ ταινίᾳ παραπλησίου, θινῶν τε μεγάλων πάντῃ περικεχυμένων, ἐπειδὰν νότοι συνεχεῖς πνεύσωσιν, ἐπισείεται πλῆθος ἅμμου. αὕτη δὲ τὸ μὲν ὕδωρ κατὰ τὴν ἐπιφάνειαν ἄσημον ποιεῖ, τὸν δὲ τῆς λίμνης τύπον συμφυῆ τῇ χέρσῳ καὶ κατὰ πᾶν ἀδιάγνωστον. 6 διὸ καὶ πολλοὶ τῶν ἀγνοούντων τὴν ἰδιότητα τοῦ τόπου μετὰ στρατευμάτων ὅλων ἠφανίσθησαν τῆς ὑποκειμένης ὁδοῦ διαμαρτόντες. 7 ἡ μὲν γὰρ ἅμμος ἐκ τοῦ κατ´ ὀλίγον πατουμένη τὴν ἔνδοσιν λαμβάνει, καὶ τοὺς ἐπιβάλλοντας ὥσπερ προνοίᾳ τινὶ πονηρᾷ παρακρούεται, μέχρι ἂν ὅτου λαβόντες ὑπόνοιαν τοῦ συμβησομένου βοηθήσωσιν ἑαυτοῖς, οὐκ οὔσης ἔτι φυγῆς οὐδὲ σωτηρίας. 8 ὁ γὰρ ὑπὸ τοῦ τέλματος καταπινόμενος οὔτε νήχεσθαι δύναται, παραιρουμένης τῆς ἰλύος τὴν τοῦ σώματος κίνησιν, οὔτ´ ἐκβῆναι κατισχύει, μηδὲν ἔχων στερέμνιον εἰς ἐπίβασιν· μεμιγμένης γὰρ τῆς ἅμμου τοῖς ὑγροῖς, καὶ διὰ τοῦτο τῆς ἑκατέρων φύσεως ἠλλοιωμένης, συμβαίνει τὸν τόπον μήτε πορευτὸν εἶναι μήτε πλωτόν. 9 διόπερ οἱ τοῖς μέρεσι τούτοις ἐπιβάλλοντες φερόμενοι πρὸς τὸν βυθὸν οὐδεμίαν ἀντίληψιν βοηθείας ἔχουσι, συγκατολισθανούσης τῆς ἅμμου τῆς παρὰ τὰ χείλη. τὰ μὲν οὖν προειρημένα πεδία τοιαύτην ἔχοντα τὴν φύσιν οἰκείας ἔτυχε προσηγορίας, ὀνομασθέντα Βάραθρα.
01.30.1 Η γη της Αιγύπτου λοιπόν, εκτείνεται, σε γενικές γραμμές, από βορά προς νότο και θεωρείται ότι υπερέχει σε φυσικό κάλλος όλες τις άλλες περιοχές που είναι οργανωμένες πολιτείες. 2 Δυτικά οχυρώνεται από την έρημο της Λιβύης, που είναι γεμάτη άγρια θηρία και εκτείνεται σε μεγάλη απόσταση κατά μήκος των συνόρων της. Λόγω ανυδρίας και της έλλειψης τροφής, η διέλευσή της δεν είναι απλά επίπονη, αλλά και πολύ επικίνδυνη. Νότια προφυλάσσεται εξίσου αποτελεσματικά από τους καταρράκτες του Νείλου και από τα βουνά που τους περιβάλλουν, 3 αφού, από τη χώρα των Τρωγλοδυτών [54] και τη μακρινή Αιθιοπία, κάπου πέντε χιλιάδες πεντακόσια στάδια, για να περάσει κάποιος στην Αίγυπτο πρέπει είτε μα πλεύσει κατά μήκος του ποταμού, είτε να ταξιδέψει πεζή, κάτι πολύ δύσκολο, εκτός αν έχει βασιλικές ανέσεις ή μεγάλη οικονομική άνεση. 4 Όσο για τις περιοχές της χώρας που βλέπουν ανατολικά, αυτές προστατεύονται εν μέρει από τον ποταμό και εν μέρει από έρημο και κάποια έλη που ονομάζονται Βάραθρα [55]. Γιατί ανάμεσα στην Κοίλη Συρία και την Αίγυπτο υπάρχει μια λίμνη, στενή μεν αλλά θαυμάσια βαθιά και γύρω στα διακόσια στάδια σε μάκρος, που ονομάζεται Σερβωνίδα και είναι πολύ επικίνδυνη για όσους την πλησιάζουν ανυποψίαστοι. 5 Γιατί το ρεύμα του νερού είναι στενό σαν ταινία και περιβάλλεται από παντού από αμμόλοφους και όταν φυσάει νότιος άνεμος καλύπτεται όλη η επιφάνειά της από άμμο και το νερό φαίνεται ένα με το έδαφος. 6 Γιαυτό, όσοι δεν γνωρίζουν τις περίεργες ιδιότητες του τόπου έχουν εξαφανιστεί εξολοκλήρου με όλο το στρατό τους, όταν παρέκκλιναν από τον κανονικό δρόμο [56]. 7 Γιατί όταν πατιέται, η άμμος υποχωρεί σταδιακά και όσοι βρίσκονται πάνω της παραπλανιούνται και ανύποπτοι συνεχίζουν να περπατούν και μόνο όταν είναι πολύ αργά αρχίζουν να βοηθούν ο ένας τον άλλον, χωρίς να μπορούν πια να επιστρέψουν σε ασφαλές έδαφος 8 Όποιος παγιδεύεται σε τέτοιο τέλμα δεν μπορεί να κολυμπήσει γιατί η λάσπη εμποδίζει κάθε κίνηση και ούτε είναι δυνατόν να σηκωθεί πάνω από τη λάσπη, γιατί δεν υπάρχει στερεό έδαφος να πατήσει. Το νερό αναμιγνύεται με την άμμο και οι ιδιότητες του υλικού που προκύπτει δεν επιτρέπει σε κανέναν να περπατήσει ή να διασχίσει την περιοχή με πλωτό μέσο. 9 Επομένως, όσοι εισέρχονται στις περιοχές αυτές βυθίζονται χωρίς να το καταλάβουν και χωρίς να μπορεί τίποτα να τους βοηθήσει, γιατί ακόμα και στο χείλος, η άμμος βυθίζεται μαζί τους. Στις πεδιάδες αυτές έχει δοθεί το κατάλληλο όνομα Βάραθρα.
01.31.1 Ἡμεῖς δ´ ἐπεὶ τὰ περὶ τῶν ἀπὸ τῆς χέρσου τριῶν μερῶν τῶν ὀχυρούντων τὴν Αἴγυπτον διήλθομεν, προσθήσομεν τοῖς εἰρημένοις τὸ λειπόμενον. 2 ἡ τετάρτη τοίνυν πλευρὰ πᾶσα σχεδὸν ἀλιμένῳ θαλάττῃ προσκλυζομένη προβέβληται τὸ Αἰγύπτιον πέλαγος, ὃ τὸν μὲν παράπλουν ἔχει μακρότατον, τὴν δ´ ἀπόβασιν τὴν ἐπὶ τὴν χώραν δυσπροσόρμιστον· ἀπὸ γὰρ Παραιτονίου τῆς Λιβύης ἕως Ἰόπης τῆς ἐν τῇ Κοίλῃ Συρίᾳ, ὄντος τοῦ παράπλου σταδίων σχεδὸν πεντακισχιλίων, οὐκ ἔστιν εὑρεῖν ἀσφαλῆ λιμένα πλὴν τοῦ Φάρου. 3 χωρὶς δὲ τούτων ταινία παρ´ ὅλην σχεδὸν τὴν Αἴγυπτον παρήκει τοῖς ἀπείροις τῶν προσπλεόντων ἀθεώρητος· 4 διόπερ οἱ τὸν ἐκ πελάγους κίνδυνον ἐκπεφευγέναι νομίζοντες, καὶ διὰ τὴν ἄγνοιαν ἄσμενοι πρὸς τὴν γῆν καταπλέοντες, ἐξαίφνης ἐποκελλόντων τῶν σκαφῶν ἀνελπίστως ναυαγοῦσιν· 5 ἔνιοι δὲ διὰ τὴν ταπεινότητα τῆς χώρας οὐ δυνάμενοι προϊδέσθαι τὴν γῆν λανθάνουσιν ἑαυτοὺς ἐκπίπτοντες οἱ μὲν εἰς ἑλώδεις καὶ λιμνάζοντας τόπους, οἱ δ´ εἰς χώραν ἔρημον. 6 Ἡ μὲν οὖν Αἴγυπτος πανταχόθεν φυσικῶς ὠχύρωται τὸν εἰρημένον τρόπον, τῷ δὲ σχήματι παραμήκης οὖσα δισχιλίων μὲν σταδίων ἔχει τὴν παραθαλάττιον πλευράν, εἰς μεσόγειον δ´ ἀνήκει σχεδὸν ἐπὶ σταδίους ἑξακισχιλίους. πολυανθρωπίᾳ δὲ τὸ μὲν παλαιὸν πολὺ προέσχε πάντων τῶν γνωριζομένων τόπων κατὰ τὴν οἰκουμένην, καὶ καθ´ ἡμᾶς δὲ οὐδενὸς τῶν ἄλλων δοκεῖ λείπεσθαι· 7 ἐπὶ μὲν γὰρ τῶν ἀρχαίων χρόνων ἔσχε κώμας ἀξιολόγους καὶ πόλεις πλείους τῶν μυρίων καὶ ὀκτακισχιλίων, ὡς ἐν ταῖς ἱεραῖς ἀναγραφαῖς ὁρᾶν ἔστι κατακεχωρισμένον, ἐπὶ δὲ Πτολεμαίου τοῦ Λάγου πλείους τῶν τρισμυρίων ἠριθμήθησαν, 8 ὧν τὸ πλῆθος διαμεμένηκεν ἕως τῶν καθ´ ἡμᾶς χρόνων. τοῦ δὲ σύμπαντος λαοῦ τὸ μὲν παλαιόν φασι γεγονέναι περὶ ἑπτακοσίας μυριάδας, καὶ καθ´ ἡμᾶς δὲ οὐκ ἐλάττους εἶναι {τριακοσίων}. 9 διὸ καὶ τοὺς ἀρχαίους βασιλεῖς ἱστοροῦσι κατὰ τὴν Αἴγυπτον ἔργα μεγάλα καὶ θαυμαστὰ διὰ τῆς πολυχειρίας κατασκευάσαντας ἀθάνατα τῆς ἑαυτῶν δόξης ἀπολιπεῖν ὑπομνήματα. ἀλλὰ περὶ μὲν τούτων τὰ κατὰ μέρος μικρὸν ὕστερον ἀναγράψομεν, περὶ δὲ τῆς τοῦ ποταμοῦ φύσεως καὶ τῶν κατὰ τὴν χώραν ἰδιωμάτων νῦν διέξιμεν.
01.31.1 Και τώρα που μιλήσαμε για τα τρία μέρη που περιστοιχίζουν και οχυρώνουν την Αίγυπτο από την ξηρά, θα προσθέσουμε το τέταρτο. 2 Η τέταρτη πλευρά [της χώρας] βρέχεται εξολοκλήρου από τη θάλασσα, είναι σχεδόν αλίμενη και προστατεύεται από το Αιγυπτιακό πέλαγος. Το ταξίδι κατά μήκος των ακτών αυτής της θάλασσας είναι εξαιρετικά μακρύ και η απόβαση στη χώρα είναι ιδιαίτερα δύσκολη. Γιατί από το Παραιτόνιο [57] της Λιβύης μέχρι την Ιόπη της Κοίλης Συρίας, η απόσταση είναι περίπου πέντε χιλιάδες στάδια και το μοναδικό ασφαλές λιμάνι είναι ο Φάρος [58]. 3 Και εκτός από όλα αυτά, η Αίγυπτος καλύπτεται από μια ταινία που την κάνει αόρατη σε όσους την προσεγγίζουν από τη θάλασσα. 4 Όσοι λοιπόν νομίζουν ότι έχουν ξεφύγει από τους κινδύνους της θάλασσας και εν αγνοία τους πλέουν ευχαρίστως προς στη στεριά, τους περιμένει ανέλπιστο ναυάγιο, όταν τα σκάφη τους προσκρούουν ξαφνικά στις ξέρες. 5 Μερικοί ναυτικοί πάλι, που δεν μπορούν να δουν έγκαιρα τη στεριά, γιατί η βρίσκεται πολύ χαμηλά, πριν το αντιληφθούν βρίσκονται, άλλοι σε ελώδη εδάφη και άλλοι στην έρημο. 6 Η Αίγυπτος οχυρώνεται λοιπόν φυσικά από όλες τις πλευρές, όπως εξηγήσαμε παραπάνω, και έχει σχήμα μακρόστενο, με τις παραθαλάσσιες ακτές να έχουν μήκος δυο χιλιάδων σταδίων και εκτείνεται στο εσωτερικό για περίπου έξι χιλιάδες στάδια. Η πυκνότητα του πληθυσμού στην Αίγυπτο ήταν παλιότερα μεγαλύτερη από κάθε γνωστή περιοχή της οικουμένης και ακόμα και στις μέρες μας θεωρείται πρώτη. 7 Στην αρχαιότητα είχε πάνω από δεκαοχτώ χιλιάδες σημαντικά χωριά και πόλεις, όπως φαίνονται στις ιερές επιγραφές, ενώ στην εποχή του Πτολεμαίου του γιου του Λαγού [59], υπολογίζονται σε πάνω από περίπου τριάντα χιλιάδες [60], και ο αριθμός αυτός συνεχίζεται μέχρι τις μέρες μας. 8 Λένε ότι στην αρχαιότητα ο συνολικός πληθυσμός ήταν περίπου επτά εκατομμύρια και δεν πρέπει να έχει μειωθεί μέχρι τις μέρες μας [61]. 9 Γιαυτό και μπορούμε να πούμε ότι σύμφωνα με τις ιστορικές πηγές οι αρχαίοι βασιλιάδες της Αιγύπτου μπόρεσαν να χτίσουν αυτά τα θαυμαστά μνημεία που τους απέδωσαν αθάνατη δόξα, γιατί είχαν στη διάθεσή τους πολλά εργατικά χέρια, Αυτά τα θέματα όμως θα μας απασχολήσουν αργότερα. Τώρα θα αναφερθούμε στη φύση του ποταμού και τις ιδιαιτερότητες της χώρας.
01.32.1 Ὁ γὰρ Νεῖλος φέρεται μὲν ἀπὸ μεσημβρίας ἐπὶ τὴν ἄρκτον, τὰς πηγὰς ἔχων ἐκ τόπων ἀοράτων, οἳ κεῖνται τῆς ἐσχάτης Αἰθιοπίας κατὰ τὴν ἔρημον, ἀπροσίτου τῆς χώρας οὔσης διὰ τὴν τοῦ καύματος ὑπερβολήν. 2 μέγιστος δ´ ὢν τῶν ἁπάντων ποταμῶν καὶ πλείστην γῆν διεξιὼν καμπὰς ποιεῖται μεγάλας, ποτὲ μὲν ἐπὶ τὴν ἀνατολὴν καὶ τὴν Ἀραβίαν ἐπιστρέφων, ποτὲ δ´ ἐπὶ τὴν δύσιν καὶ τὴν Λιβύην ἐκκλίνων· φέρεται γὰρ ἀπὸ τῶν Αἰθιοπικῶν ὀρῶν μέχρι τῆς εἰς θάλατταν ἐκβολῆς στάδια μάλιστά πως μύρια καὶ δισχίλια σὺν αἷς ποιεῖται καμπαῖς. 3 κατὰ δὲ τοὺς ὑποκάτω τόπους συστέλλεται τοῖς ὄγκοις ἀεὶ μᾶλλον, ἀποσπωμένου τοῦ ῥεύματος ἐπ´ ἀμφοτέρας τὰς ἠπείρους. 4 τῶν δ´ ἀποσχιζομένων μερῶν τὸ μὲν εἰς τὴν Λιβύην ἐκκλῖνον ὑφ´ ἅμμου καταπίνεται τὸ βάθος ἐχούσης ἄπιστον, τὸ δ´ εἰς τὴν Ἀραβίαν ἐναντίως εἰσχεόμενον εἰς τέλματα παμμεγέθη καὶ λίμνας ἐκτρέπεται μεγάλας καὶ περιοικουμένας γένεσι πολλοῖς. 5 εἰς δὲ τὴν Αἴγυπτον ἐμβάλλει τῇ μὲν δέκα σταδίων, τῇ δ´ ἔλαττον τούτων, οὐκ ἐπ´ εὐθείας φερόμενος, ἀλλὰ καμπὰς παντοίας ποιούμενος· ποτὲ μὲν γὰρ ἑλίττεται πρὸς τὴν ἕω, ποτὲ δὲ πρὸς τὴν ἑσπέραν, ἔστι δ´ ὅτε πρὸς τὴν μεσημβρίαν, εἰς τοὐπίσω λαμβάνων τὴν παλίῤῥοιαν. 6 ὄρη γὰρ ἐξ ἑκατέρου μέρους τοῦ ποταμοῦ παρήκει, πολλὴν μὲν τῆς παραποταμίας ἐπέχοντα, διειλημμένα δὲ φάραγξι καὶ κρημνοῖς στενοπόροις, οἷς ἐμπῖπτον τὸ ῥεῦμα παλισσυτεῖ διὰ τῆς πεδιάδος, καὶ πρὸς τὴν μεσημβρίαν ἐφ´ ἱκανὸν τόπον ἐνεχθὲν πάλιν ἐπὶ τὴν κατὰ φύσιν φορὰν ἀποκαθίσταται . 7 τηλικαύτην δ´ ἔχων ὑπεροχὴν ἐν πᾶσιν ὁ ποταμὸς οὗτος μόνος τῶν ἄλλων ἄνευ βίας καὶ κυματώδους ὁρμῆς τὴν ῥύσιν ποιεῖται, πλὴν ἐν τοῖς καλουμένοις καταράκταις. 8 τόπος γάρ τίς ἐστι μήκει μὲν ὡς δέκα σταδίων, κατάντης δὲ καὶ κρημνοῖς συγκλειόμενος εἰς στενὴν ἐντομήν, ἅπας δὲ τραχὺς καὶ φαραγγώδης, ἔτι δὲ πέτρους ἔχων πυκνοὺς καὶ μεγάλους ἐοικότας σκοπέλοις· τοῦ δὲ ῥεύματος περὶ τούτους σχιζομένου βιαιότερον καὶ πολλάκις διὰ τὰς ἐγκοπὰς ἀνακλωμένου πρὸς ἐναντίαν τὴν καταφορὰν συνίστανται δῖναι θαυμασταί· 9 πᾶς δ´ ὁ μεσάζων τόπος ὑπὸ τῆς παλιῤῥοίας ἀφροῦ τε πληροῦται καὶ τοῖς προσιοῦσι μεγάλην παρέχεται κατάπληξιν· καὶ γὰρ ἡ καταφορὰ τοῦ ποταμοῦ οὕτως ἐστὶν ὀξεῖα καὶ βίαιος ὥστε δοκεῖν μηδὲν βέλους διαφέρειν. 10 κατὰ δὲ τὴν πλήρωσιν τοῦ Νείλου, τῶν σκοπέλων κατακλυζομένων καὶ παντὸς τοῦ τραχύνοντος τόπου τῷ πλήθει τοῦ ῥεύματος καλυπτομένου, καταπλέουσι μέν τινες κατὰ τοῦ καταράκτου λαμβάνοντες ἐναντίους τοὺς ἀνέμους, ἀναπλεῦσαι δὲ οὐδεὶς δύναται, νικώσης τῆς τοῦ ποταμοῦ βίας πᾶσαν ἐπίνοιαν ἀνθρωπίνην. 11 καταράκται μὲν οὖν εἰσι τοιοῦτοι πλείους, μέγιστος δ´ ὁ πρὸς τοῖς μεθορίοις τῆς Αἰθιοπίας τε καὶ τῆς Αἰγύπτου.
01.32.1 Ο Νείλος ρέει από το νότο προς το βορρά και οι πηγές του βρίσκονται σε περιοχές που κανείς δεν έχει δει, γιατί είναι στην έρημο στα άκρα της Αιθιοπίας, σε απρόσιτες περιοχές λόγω της μεγάλης ζέστης. 2 Επειδή είναι ο μεγαλύτερος από όλα τα ποτάμια και επίσης διασχίζει την μεγαλύτερη περιοχή, σχηματίζει μεγάλες καμπές, και στρέφεται πότε ανατολικά προς την Αραβία και πότε δυτικά προς τη Λιβύη. Η διαδρομή που διασχίζει από τα βουνά της Αιθιοπίας μέχρι τις εκβολές του στη θάλασσα, είναι, μαζί με τις καμπές του, περίπου δώδεκα χιλιάδες στάδια. 3 Στις νότιες περιοχές ο όγκος του νερού μειώνεται όλο και περισσότερο, καθώς το ρεύμα του διασπάται στις δυο ηπείρους [62]. 4 Διαιρείται λοιπόν σε δυο ρεύματα, και το ένα στρέφεται προς τη Λιβύη όπου εξαφανίζεται στην άμμο, που εκεί έχει τεράστιο βάθος, ενώ το ρεύμα που στρέφεται στην αντίθετη κατεύθυνση, δηλαδή προς την Αραβία, ρέει μέσα από μεγάλα τέλματα και σχηματίζει τεράστιες λίμνες που στις όχθες τους κατοικούν πολλοί άνθρωποι [63]. 5 Όταν όμως ο ποταμός εισέρχεται στην Αίγυπτο, το πλάτος του είναι περίπου δέκα στάδια, κάποτε και λιγότερα, και δεν ρέει σε ευθεία γραμμή, αλλά σε καμπύλες όλων των ειδών, πότε ανατολικά και πότε δυτικά, και καμιά φορά και νότια, γυρίζοντας εντελώς ανάποδα. 6 Και στις δυο όχθες του ποταμού βρίσκονται βουνά τα οποία καλύπτουν το μεγαλύτερο μέρος της γης και διασχίζονται από στενά φαράγγια και γκρεμούς. Όταν φτάσει στα φαράγγια αυτά, ο ποταμός γυρνάει πίσω με ορμή προς την πεδιάδα, και αφού στραφεί νότια για αρκετή απόσταση, τελικά ξαναγυρίζει βόρεια και ακολουθεί την κανονική του κατεύθυνση. 7 Εκτός από την ιδιαιτερότητα αυτή που έχει ο Νείλος απέναντι σε όλα τα ποτάμια, διακρίνεται επίσης και από το γεγονός ότι είναι ο μόνος ποταμός που ρέει χωρίς μεγάλη ορμή και χωρίς μεγάλα κύματα, εκτός από τους ονομαζόμενους καταρράκτες. 8 Πρόκειται για μια περιοχή μήκους μόλις περίπου δέκα σταδίων, αλλά εδώ το νερό κατρακυλάει απότομα ανάμεσα σε απότομα φαράγγια και μέσα από τεράστιες πέτρες που είναι βυθισμένες στην κοίτη του και εξέχουν σαν κορυφές. Επειδή το νερό διαχωρίζεται από τις πέτρες με μεγάλη δύναμη και συχνά υποχωρούν, σχηματίζονται θαυμαστές δίνες. 9 Ο ενδιάμεσος χώρος γεμίζει από τους αφρούς της παλίρροιας που σχηματίζονται από την αναστροφή του νερού, τόσο, που τρομάζουν οι περαστικοί. Πράγματι, η πτώση του νερού είναι πολύ απότομη και μοιάζει βέλος τόξου. 10 Την εποχή που πλημμυρίζει ο Νείλος, όταν οι πέτρες βρίσκονται κάτω από το νερό και όλο το ρεύμα καλύπτεται από μεγάλο όγκο του νερού, μερικοί πλέουν τον ποταμό προς τα κάτω στον καταρράκτη όταν ο άνεμος πνέει αντίθετα [64]. Κανείς όμως, με οποιαδήποτε επινόηση, δεν μπορεί να τον πλεύσει προς τα πάνω. 11 Υπάρχουν και άλλοι τέτοιοι καταρράκτες, αλλά ο μεγαλύτερος είναι στη μεθόριο της Αιγύπτου με την Αιθιοπία.
01.33.1 Περιείληφε δ´ ὁ ποταμὸς καὶ νήσους ἐν αὑτῷ, κατὰ μὲν τὴν Αἰθιοπίαν ἄλλας τε πλείους καὶ μίαν εὐμεγέθη, τὴν ὀνομαζομένην Μερόην, ἐν ᾗ καὶ πόλις ἐστὶν ἀξιόλογος ὁμώνυμος τῇ νήσῳ, κτίσαντος αὐτὴν Καμβύσου καὶ θεμένου τὴν προσηγορίαν ἀπὸ τῆς μητρὸς αὐτοῦ Μερόης. 2 ταύτην δὲ τῷ μὲν σχήματί φασιν ὑπάρχειν θυρεῷ παραπλησίαν, τῷ δὲ μεγέθει πολὺ προέχειν τῶν ἄλλων νήσων τῶν ἐν τούτοις τοῖς τόποις· τὸ μὲν γὰρ μῆκος αὐτῆς εἶναι λέγουσι σταδίων τρισχιλίων, τὸ δὲ πλάτος χιλίων. ἔχειν δ´ αὐτὴν καὶ πόλεις οὐκ ὀλίγας, ὧν ἐπιφανεστάτην ὑπάρχειν τὴν Μερόην. 3 παρήκειν δὲ τῆς νήσου τὸν περικλυζόμενον πάντα τόπον ἀπὸ μὲν τῆς Λιβύης θῖνας ἔχοντας ἅμμου μέγεθος ἀέριον, ἀπὸ δὲ τῆς Ἀραβίας κρημνοὺς κατεῤῥωγότας. ὑπάρχειν δ´ ἐν αὐτῇ καὶ μέταλλα χρυσοῦ τε καὶ ἀργύρου καὶ σιδήρου καὶ χαλκοῦ· πρὸς δὲ τούτοις ἔχειν πλῆθος ἐβένου, λίθων τε πολυτελῶν γένη παντοδαπά. 4 καθόλου δὲ τοσαύτας νήσους ποιεῖν τὸν ποταμὸν ὥστε τοὺς ἀκούοντας μὴ ῥᾳδίως πιστεῦσαι· χωρὶς γὰρ τῶν περικλυζομένων τόπων ἐν τῷ καλουμένῳ Δέλτα τὰς ἄλλας εἶναι νήσους πλείους τῶν ἑπτακοσίων, ὧν τὰς μὲν ὑπὸ Αἰθιόπων ἐπαντλουμένας γεωργεῖσθαι κέγχρῳ, τὰς δὲ πλήρεις ὑπάρχειν ὄφεων καὶ κυνοκεφάλων καὶ ἄλλων θηρίων παντοδαπῶν, καὶ διὰ τοῦτο ἀπροσίτους εἶναι τοῖς ἀνθρώποις. 5 Ὁ δ´ οὖν Νεῖλος κατὰ τὴν Αἴγυπτον εἰς πλείω μέρη σχιζόμενος ποιεῖ τὸ καλούμενον ἀπὸ τοῦ σχήματος Δέλτα. 6 τούτου δὲ τὰς μὲν πλευρὰς καταγράφει τὰ τελευταῖα τῶν ῥευμάτων, τὴν δὲ βάσιν ἀναπληροῖ τὸ δεχόμενον πέλαγος τὰς ἐκβολὰς τοῦ ποταμοῦ. ἐξίησι δ´ εἰς τὴν θάλατταν ἑπτὰ στόμασιν, 7 ὧν τὸ μὲν πρὸς ἕω κεκλιμένον καὶ πρῶτον καλεῖται Πηλουσιακόν, τὸ δὲ δεύτερον Τανιτικόν, εἶτα Μενδήσιον καὶ Φατνιτικὸν καὶ Σεβεννυτικόν, ἔτι δὲ Βολβίτινον, καὶ τελευταῖον Κανωβικόν, ὅ τινες Ἡρακλεωτικὸν ὀνομάζουσιν. 8 ἔστι δὲ καὶ ἕτερα στόματα χειροποίητα, περὶ ὧν οὐδὲν κατεπείγει γράφειν. ἐφ´ ἑκάστῳ δὲ πόλις τετείχισται διαιρουμένη τῷ ποταμῷ καὶ καθ´ ἑκάτερον μέρος τῆς ἐκβολῆς ζεύγμασι καὶ φυλακαῖς εὐκαίροις διειλημμένη. ἀπὸ δὲ τοῦ Πηλουσιακοῦ στόματος διῶρύξ ἐστι χειροποίητος εἰς τὸν Ἀράβιον κόλπον καὶ τὴν Ἐρυθρὰν θάλατταν. 9 ταύτην δ´ ἐπεβάλετο πρῶτος κατασκευάζειν Νεκῶς ὁ Ψαμμητίχου, μετὰ δὲ τοῦτον Δαρεῖος ὁ Πέρσης, καὶ προκόψας τοῖς ἔργοις ἕως τινὸς τὸ τελευταῖον εἴασεν αὐτὴν ἀσυντέλεστον· 10 ἐδιδάχθη γὰρ ὑπό τινων ὅτι διορύξας τὸν ἰσθμὸν αἴτιος ἔσται τοῦ κατακλυσθῆναι τὴν Αἴγυπτον· μετεωροτέραν γὰρ ἀπεδείκνυον ὑπάρχειν τῆς Αἰγύπτου τὴν Ἐρυθρὰν θάλατταν. 11 ὕστερον δὲ ὁ δεύτερος Πτολεμαῖος συνετέλεσεν αὐτήν, καὶ κατὰ τὸν ἐπικαιρότατον τόπον ἐμηχανήσατό τι φιλότεχνον διάφραγμα. τοῦτο δ´ ἐξήνοιγεν, ὁπότε βούλοιτο διαπλεῦσαι, καὶ ταχέως πάλιν συνέκλειεν, εὐστόχως ἐκλαμβανομένης τῆς χρείας. 12 ὁ δὲ διὰ τῆς διώρυχος ταύτης ῥέων ποταμὸς ὀνομάζεται μὲν ἀπὸ τοῦ κατασκευάσαντος Πτολεμαῖος, ἐπὶ δὲ τῆς ἐκβολῆς πόλιν ἔχει τὴν προσαγορευομένην Ἀρσινόην.
01.33.1 Ο Νείλος περιλαμβάνει και νησιά, τα περισσότερα στην Αιθιοπία, και ένα από αυτά, με σημαντική έκταση, ονομάζεται Μερόη, και πάνω στο νησί αυτό βρίσκεται η αξιόλογη ομώνυμη πόλη, που ιδρύθηκε από τον Καμβύση και της έδωσε το όνομα της μητέρας του. 2 Λένε ότι το νησί αυτό έχει το σχήμα θυρεού [μακρόστενης ασπίδας] και είναι κατά πολύ μεγαλύτερο από όλα τα άλλα νησιά σε εκείνα τα μέρη. Λένε ότι έχει μάκρος τριών χιλιάδων μήκος χιλίων σταδίων. Περιέχει ουκ ολίγες πόλεις, με σπουδαιότερη τη Μερόη. 3 Κατά μήκος του νησιού, στις ακτές του που περιλούζονται από το ποτάμι, από μεν την πλευρά της Λιβύης υπάρχουν θίνες από τεράστιο όγκο άμμου, ενώ από την πλευρά της Αραβίας υπάρχουν απότομοι γκρεμοί. Στο νησί βρίσκονται επίσης χρυσωρυχεία καθώς και ορυχεία αργύρου, σιδήρου και χαλκού, και εκτός από αυτά, βρίσκονται εκεί μεγάλη ποσότητα εβένου και όλων των ειδών πολύτιμοι λίθοι. 4 Σε γενικές γραμμές, ο ποταμός περιέχει τόσα πολλά νησιά που είναι αδύνατο να τα αναφέρουμε όλα. Εκτός από τις περιοχές που πλημμυρίζει το νερό και ονομάζονται Δέλτα, υπάρχουν πάνω από επτακόσια νησιά, μερικά από τα οποία ανήκουν στην Αιθιοπία, και είναι σπαρμένα με κεχρί, ενώ άλλα είναι γεμάτα φίδια και κυνοκέφαλους πιθήκους [65], και άλλα ζώα όλων των ειδών, και γιαυτό δεν είναι προσπελάσιμα από τους ανθρώπους. 5 Και εκεί που ο Νείλος, διαρρέοντας την Αίγυπτο, χωρίζεται σε πολλά μέρη, η περιοχή ονομάζεται Δέλτα, από το σχήμα της. 6 Οι δυο πλευρές του Δέλτα ορίζονται από τα δυο ακραία ρεύματα, ενώ η βάση είναι η θάλασσα στην οποία χύνονται τα επτά στόμια του ποταμού. 7 Χύνεται στη θάλασσα από τα επτά στόμια, εκ των οποίων το πρώτο, ανατολικά, ονομάζεται Πηλουσιακό, το δεύτερο Μενδήσιο, το τρίτο Φατνιτικό, το τέταρτο Σεβεννυτικό, το έκτο Βολβίτινο, και το τελευταίο Κανωβικό, και από μερικούς Ηρακλεώτικο. 8 Υπάρχουν και άλλα στόμια, τα οποία είναι τεχνητά, για τα οποία δεν χρειάζεται να μιλήσουμε. Σε κάθε ένα από αυτά υπάρχει μια περιτειχισμένη πόλη η οποία χωρίζεται σε δυο μέρη από τον ποταμό και σε κάθε πλευρά του στομίου υπάρχουν γέφυρες και φυλάκια σε κατάλληλα σημεία. Από το Πηλουσιακό στόμιο ξεκινάει ένα τεχνητό κανάλι που καταλήγει στον Αραβικό κόλπο και την Ερυθρά Θάλασσα. 9 Ο πρώτος που ανέλαβε να κατασκευάσει ένα τέτοιο τεχνητό κανάλι ήταν ο Νεκώς, ο γιος του Ψαμμήτιχου, και μετά από αυτόν ο Δαρείος ο Πέρσης συνέχισε το έργο, αλλά το άφησε ημιτελές [66] 10 Γιατί ορισμένοι τον πληροφόρησαν ότι αν έσκαβε διώρυγα μέχρι τον ισθμό, θα προκαλούσε κατακλυσμό της Αιγύπτου, γιατί, όπως του είπαν, η Ερυθρά θάλασσα είναι υψηλότερη από την Αίγυπτο [67]. 11 Αργότερα, την τελείωσε ο δεύτερος Πτολεμαίος, ο οποίος κατασκεύασε στο πιο κατάλληλο σημείο ένα φράγμα, το οποίο άνοιγε όταν ο ίδιος επιθυμούσε να περάσει και έκλεινε πάλι γρήγορα. Το κατασκεύασμα αυτό αποδείχτηκε πολύ χρήσιμο. 12 Ο ποταμός που διαρρέει τη διώρυγα αυτή ονομάζεται Πτολεμαίος, προς τιμή του κατασκευαστού και στην εκβολή του υπάρχει μια πόλη με το όνομα Αρσινόη.
01.34.1 Τὸ δ´ οὖν Δέλτα τῇ Σικελίᾳ τῷ σχήματι παραπλήσιον ὑπάρχον τῶν μὲν πλευρῶν ἑκατέραν ἔχει σταδίων ἑπτακοσίων καὶ πεντήκοντα, τὴν δὲ βάσιν θαλάττῃ προσκλυζομένην σταδίων χιλίων καὶ τριακοσίων. 2 ἡ δὲ νῆσος αὕτη πολλαῖς διώρυξι χειροποιήτοις διείληπται καὶ χώραν περιέχει καλλίστην τῆς Αἰγύπτου. ποταμόχωστος γὰρ οὖσα καὶ κατάῤῥυτος πολλοὺς καὶ παντοδαποὺς ἐκφέρει καρπούς, τοῦ μὲν ποταμοῦ διὰ τὴν κατ´ ἔτος ἀνάβασιν νεαρὰν ἰλὺν ἀεὶ καταχέοντος, τῶν δ´ ἀνθρώπων ῥᾳδίως ἅπασαν ἀρδευόντων διά τινος μηχανῆς, ἣν ἐπενόησε μὲν Ἀρχιμήδης ὁ Συρακόσιος, ὀνομάζεται δὲ ἀπὸ τοῦ σχήματος κοχλίας. 3 πραεῖαν δὲ τοῦ Νείλου τὴν ῥύσιν ποιουμένου, καὶ γῆν πολλὴν καὶ παντοδαπὴν καταφέροντος, ἔτι δὲ κατὰ τοὺς κοίλους τόπους λιμνάζοντος, ἕλη γίνεται πάμφορα. ῥίζαι γὰρ ἐν αὐτοῖς φύονται παντοδαπαὶ τῇ γεύσει καὶ καρπῶν 4 καὶ καυλῶν ἰδιάζουσαι φύσεις, πολλὰ συμβαλλόμεναι τοῖς ἀπόροις τῶν ἀνθρώπων καὶ τοῖς ἀσθενέσι πρὸς αὐτάρκειαν. οὐ γὰρ μόνον τροφὰς παρέχονται ποικίλας καὶ πᾶσι τοῖς δεομένοις ἑτοίμας καὶ δαψιλεῖς, 5 οὐ γὰρ μόνον τροφὰς παρέχονται ποικίλας καὶ πᾶσι τοῖς δεομένοις ἑτοίμας καὶ δαψιλεῖς, ἀλλὰ καὶ τῶν ἄλλων τῶν εἰς τὸ ζῆν ἀναγκαίων οὐκ ὀλίγα φέρουσι βοηθήματα· 6 λωτός τε γὰρ φύεται πολύς, ἐξ οὗ κατασκευάζουσιν ἄρτους οἱ κατ´ Αἴγυπτον δυναμένους ἐκπληροῦν τὴν φυσικὴν τοῦ σώματος ἔνδειαν, τό τε κιβώριον δαψιλέστατον ὑπάρχον φέρει τὸν καλούμενον Αἰγύπτιον κύαμον. 7 ἔστι δὲ καὶ δένδρων γένη πλείονα, καὶ τούτων αἱ μὲν ὀνομαζόμεναι περσαῖαι καρπὸν διάφορον ἔχουσι τῇ γλυκύτητι, μετενεχθέντος ἐξ Αἰθιοπίας ὑπὸ Περσῶν τοῦ φυτοῦ καθ´ ὃν καιρὸν Καμβύσης ἐκράτησεν ἐκείνων τῶν τόπων· 8 τῶν δὲ συκαμίνων αἱ μὲν τὸν τῶν μόρων καρπὸν φέρουσιν, αἱ δὲ τὸν τοῖς σύκοις ἐμφερῆ, καὶ παρ´ ὅλον σχεδὸν τὸν ἐνιαυτὸν αὐτοῦ φυομένου συμβαίνει τοὺς ἀπόρους καταφυγὴν ἑτοίμην ἔχειν τῆς ἐνδείας. 9 τὰ δὲ βάτα καλούμενα {μυξάρια} συνάγεται μὲν κατὰ τὴν ἀποχώρησιν τοῦ ποταμοῦ, διὰ δὲ τὴν γλυκύτητα τῆς φύσεως αὐτῶν ἐν τραγήματος μέρει καταναλίσκεται. κατασκευάζουσι δὲ καὶ ἐκ τῶν κριθῶν Αἰγύπτιοι πόμα λειπόμενον οὐ πολὺ τῆς περὶ τὸν οἶνον εὐωδίας, ὃ καλοῦσι ζῦθος. 10 χρῶνται δὲ καὶ πρὸς τὴν τῶν λύχνων καῦσιν ἐπιχέοντες ἀντ´ ἐλαίου τὸ ἀποθλιβόμενον ἔκ τινος φυτοῦ, προσαγορευόμενον δὲ κίκι. πολλὰ δὲ καὶ ἄλλα τὰ δυνάμενα τὰς ἀναγκαίας χρείας παρέχεσθαι τοῖς ἀνθρώποις δαψιλῆ φύεται κατὰ τὴν Αἴγυπτον, ὑπὲρ ὧν μακρὸν ἂν εἴη γράφειν.
01.34.1 Το σχήμα του Δέλτα μοιάζει πολύ με τη Σικελία. Οι πλευρές του είναι περίπου εφτακόσια πενήντα στάδια ή κάθε μια και η βάση του, που είναι κατά μήκος της θάλασσας, χίλια τριακόσια στάδια. 2 Τ νησί αυτό διασχίζεται από πολλές τεχνητές διώρυγες και πάνω του βρίσκεται η πιο εύφορη γη της Αιγύπτου, γιατί συγκεντρώνει τα τις προσχώσεις του ποταμού και αρδεύεται καλά από αυτόν. Παράγει πολλούς καρπούς όλων των ειδών, αφού ο ποταμός, με την ετήσια πλημμύρα του, εναποθέτει νέα λάσπη και οι κάτοικοι ποτίζουν με ευκολία όλη την περιοχή με τη βοήθεια μιας μηχανής που είχε εφεύρει ο Αρχιμήδης ο Συρακούσιος, που από το σχήμα της ονομάζεται κοχλίας [68]. 3 Επειδή η ροή του Νείλου είναι ήρεμη και ομοιόμορφη, μεταφέρει παντός είδους χώματα και επίσης λιμνάζει σε όλες τις χαμηλές κοιλότητες όπου σχηματίζονται έλη μέσα στα οποία φυτρώνουν κάθε είδους φυτά και καρποί όλων των γεύσεων. 4 Η ιδιόμορφη αυτή φύση στα αναχώματα, βοηθάει να τραφούν οι φτωχοί άνθρωποι, που έχουν όχι μόνο άφθονες και έτοιμες, αλλά και ποικίλες τροφές. 5 Και όχι μόνο βρίσκουν έτοιμες άφθονες και ποικίλες τροφές, αλλά αλλά εκεί φυτρώνουν και άλλα απαραίτητα για τη ζωή πράγματα. 6 Για παράδειγμα, ο λωτός φυτρώνει άφθονος, και από αυτόν οι Αιγύπτιοι φτιάχνουν ψωμί που αρκεί να ικανοποιήσει τις φυσικές ανάγκες του σώματος, Φυτρώνει επίσης άφθονο κιβώριο που ονομάζεται Αιγυπτιακό φασόλι [69]. 7 Υπάρχουν επίσης δέντρα όλων των ειδών, μερικά από τα οποία ονομάζονται Περσαίες και έχουν έναν ασυνήθιστα γλυκό καρπό. Τα έφεραν εδώ από την Αιθιοπία οι Πέρσες όταν ο Καμβύσης είχε καταλάβει εκείνα τα μέρη [70]. 8 Υπάρχουν και συκιές που έχουν καρπούς σαν μούρα [71], και άλλες με καρπούς που είναι σύκα, και επειδή οι τελευταίες καρποφορούν σχεδόν όλο το χρόνο, οι φτωχοί βρίσκουν εύκολα φαγητό να ικανοποιήσουν τις ανάγκες τους. 9 Το φρούτο που ονομάζεται συκάμινο μαζεύεται όταν υποχωρήσουν τα νερά του ποταμού και λόγω της φυσικής του γλυκύτητας τρώγεται σαν επιδόρπιο. Οι Αιγύπτιοι παρασκευάζουν επίσης ένα ποτό από κριθάρι, που ονομάζουν μπίρα, και που το άρωμά του είναι περίπου ισάξιο του κρασιού. 10 Στους λύχνους τους δεν χρησιμοποιούν το λάδι της ελιάς, αλλά ένα λάδι που βγάζουν από ένα φυτό που ονομάζουν κίκι. Στην Αίγυπτο φυτρώνουν σε αφθονία πολλά άλλα φυτά που παρέχουν στον άνθρωπο ότι χρειάζεται για να ζήσει, τα οποία αν περιγράφαμε θα ήταν χρειαζόμασταν πολύ χρόνο.
01.35.1 Θηρία δ´ ὁ Νεῖλος τρέφει πολλὰ μὲν καὶ ἄλλα ταῖς ἰδέαις ἐξηλλαγμένα, δύο δὲ διάφορα, τόν τε κροκόδειλον καὶ τὸν καλούμενον ἵππον. 2 τούτων δ´ ὁ μὲν κροκόδειλος ἐξ ἐλαχίστου γίνεται μέγιστος, ὡς ἂν ᾠὰ μὲν τοῦ ζῴου τούτου τίκτοντος τοῖς χηνείοις παραπλήσια, τοῦ δὲ γεννηθέντος αὐξομένου μέχρι πηχῶν ἑκκαίδεκα. καὶ μακρόβιον μέν ἐστιν ὡς κατ´ ἄνθρωπον, γλῶτταν δὲ οὐκ ἔχει. 3 τὸ δὲ σῶμα θαυμαστῶς ὑπὸ τῆς φύσεως ὠχύρωται· τὸ μὲν γὰρ δέρμα αὐτοῦ πᾶν φολιδωτόν ἐστι καὶ τῇ σκληρότητι διάφορον, ὀδόντες δ´ ἐξ ἀμφοτέρων τῶν μερῶν ὑπάρχουσι πολλοί, δύο δὲ οἱ χαυλιόδοντες πολὺ τῷ μεγέθει τῶν ἄλλων διαλλάττοντες. 4 σαρκοφαγεῖ δ´ οὐ μόνον ἀνθρώπους, ἀλλὰ καὶ τῶν ἄλλων τῶν ἐπὶ τῆς γῆς ζῴων τὰ προσπελάζοντα τῷ ποταμῷ. καὶ τὰ μὲν δήγματα ποιεῖ ἁδρὰ καὶ χαλεπά, τοῖς δ´ ὄνυξι δεινῶς σπαράττει, καὶ τὸ διαιρεθὲν τῆς σαρκὸς παντελῶς ἀπεργάζεται δυσίατον. 5 ἐθηρεύετο δὲ ταῦτα τὰ ζῷα τὸ μὲν παλαιὸν ὑπὸ τῶν Αἰγυπτίων ἀγκίστροις ἔχουσιν ἐπιδεδελεασμένας ὑείας σάρκας, ὕστερον δὲ ποτὲ μὲν δικτύοις παχέσιν ὡσπερεί τινες ἰχθῦς, ποτὲ δ' ἐμβολίοις σιδηροῖς ἐκ τῶν ἀκάτων τυπτόμενα συνεχῶς εἰς τὴν κεφαλήν. 6 πλῆθος δ´ αὐτῶν ἀμύθητόν ἐστι κατά τε τὸν ποταμὸν καὶ τὰς παρακειμένας λίμνας, ὡς ἂν πολυγόνων τε ὄντων καὶ σπανίως ὑπὸ τῶν ἀνθρώπων ἀναιρουμένων· τῶν μὲν γὰρ ἐγχωρίων τοῖς πλείστοις νόμιμόν ἐστιν ὡς θεὸν σέβεσθαι τὸν κροκόδειλον, τοῖς δ´ ἀλλοφύλοις ἀλυσιτελής ἐστιν ἡ θήρα παντελῶς, οὐκ οὔσης ἐδωδίμου τῆς σαρκός. 7 ἀλλ´ ὅμως τοῦ πλήθους τούτου φυομένου κατὰ τῶν ἀνθρώπων ἡ φύσις κατεσκεύασε μέγα βοήθημα· ὁ γὰρ καλούμενος ἰχνεύμων, παραπλήσιος ὢν μικρῷ κυνί, περιέρχεται τὰ τῶν κροκοδείλων ᾠὰ συντρίβων, τίκτοντος τοῦ ζῴου παρὰ τὸν ποταμόν, καὶ τὸ θαυμασιώτατον, οὔτε κατεσθίων οὔτε ὠφελούμενος οὐδὲν διατελεῖ φυσικήν τινα χρείαν καὶ κατηναγκασμένην ἐνεργῶν εἰς ἀνθρώπων εὐεργεσίαν. 8 ὁ δὲ καλούμενος ἵππος τῷ μεγέθει μέν ἐστιν οὐκ ἐλάττων πηχῶν πέντε, τετράπους δ´ ὢν καὶ δίχηλος παραπλησίως τοῖς βουσὶ τοὺς χαυλιόδοντας ἔχει μείζους τῶν ἀγρίων ὑῶν, τρεῖς ἐξ ἀμφοτέρων τῶν μερῶν, ὦτα δὲ καὶ κέρκον καὶ φωνὴν ἵππῳ παρεμφερῆ, τὸ δ´ ὅλον κύτος τοῦ σώματος οὐκ ἀνόμοιον ἐλέφαντι, καὶ δέρμα πάντων σχεδὸν τῶν θηρίων ἰσχυρότατον. 9 ποτάμιον γὰρ ὑπάρχον καὶ χερσαῖον τὰς μὲν ἡμέρας ἐν τοῖς ὕδασι ποιεῖ γυμναζόμενον κατὰ βάθους, τὰς δὲ νύκτας ἐπὶ τῆς χώρας κατανέμεται τόν τε σῖτον καὶ τὸν χόρτον, ὥστε εἰ πολύτεκνον ἦν τοῦτο τὸ ζῷον καὶ κατ´ ἐνιαυτὸν ἔτικτεν, ἐλυμαίνετ´ ἂν ὁλοσχερῶς τὰς γεωργίας τὰς κατ´ Αἴγυπτον. 10 ἁλίσκεται δὲ καὶ τοῦτο πολυχειρίᾳ τῶν τυπτόντων τοῖς σιδηροῖς ἐμβολίοις· ὅπου γὰρ ἂν φανῇ, συνάγουσιν ἐπ´ αὐτὸ πλοῖα, καὶ περιστάντες κατατραυματίζουσιν ὥσπερ τισὶ κοπεῦσιν ἐπὶ σιδηροῖς ἀγκίστροις, εἶθ´ ἑνὶ τῶν ἐμπαγέντων ἐνάπτοντες ἀρχὰς στυππίνας ἀφιᾶσι, μέχρι ἂν ὅτου παραλυθῇ γενόμενον ἔξαιμον. 11 τὴν μὲν οὖν σάρκα σκληρὰν ἔχει καὶ δύσπεπτον, τῶν δ´ ἔντοσθεν οὐδὲν ἐδώδιμον, οὔτε σπλάγχνον οὔτ´ ἐγκοίλιον.
01.35.1 Όσο για τα ζώα, ο Νείλος τρέφει πολλά και παράξενα είδη. Δυο από αυτά, που ξεπερνούν όλα τα άλλα, είναι ο κροκόδειλος και ο ονομαζόμενος “ίππος του ποταμού” [72]. 2 Από αυτά, ο κροκόδειλος γίνεται πολύ μεγάλος από πολύ μικρός, αφού το ζώο αυτό γεννά αυγά όμοια σε μέγεθος με τα αυγά της χήνας, αλλά τα μικρά, αφού γεννηθούν, μεγαλώνουν γρήγορα και φτάνουν μέχρι και δεκάξι πήχες. Ζουν όσο περίπου και ο άνθρωπος και δεν έχουν γλώσσα. 3 Το σώμα του ζώου προστατεύεται θαυμάσια από τη φύση, αφού το δέρμα τους είναι φολιδωτό και εξαιρετικά σκληρό, και έχει πολλά δόντια και στους δυο σιαγόνες, εκ των οποίων δυο χαυλιόδοντες, πολύ μεγαλύτεροι των άλλων δοντιών. 4 Είναι σαρκοφάγο και δεν τρώει μόνο ανθρώπους, αλλά και όποια ζώα της ξηράς πλησιάζουν τον ποταμό. Το δάγκωμά του είναι δυνατό και επίπονο και τα νύχια του κατασπαράσσουν ότι βρουν. Όποιο κομμάτι της σάρκας ξεσκίσουν, θεραπεύεται δύσκολα. 5 Παλιότερα, οι Αιγύπτιοι έπιαναν αυτά τα ζώα με αγκίστρια πάνω στα οποία έδεναν δολώματα με κρέας χοίρων. Αργότερα τα έπιαναν με παχιά δίχτυα, όπως πιάνουν κάποια είδη ψαριών. Τώρα τα πιάνουν από τις βάρκες κτυπώντας τα συνεχώς και δυνατά στο κεφάλι με σιδερένια έμβολα. 6 Ο αριθμός τους στον ποταμό και στις παρακείμενες λίμνες είναι αμύθητος γιατί γεννούν πολλά μικρά και σπάνια τα σκοτώνουν, αφού οι ντόπιοι συνηθίζουν να λατρεύουν τον κροκόδειλο σαν θεό, ενώ οι ξένοι δεν τα κυνηγούν γιατί δεν φέρνουν κέρδος, εφόσον το κρέας τους δεν τρώγεται. 7 Η φύση όμως έρχεται να βοηθήσει τον άνθρωπο να περιορίσει αυτά τα ζώα, αφού έφτιαξε ένα ζώο, ονομαζόμενο ιχνεύμων, που μοιάζει με μικρό σκύλο, και ψάχνει στις όχθες του ποταμού να βρει αυγά κροκοδείλων, τα σπάει και – το πιο περίεργο από όλα – δεν τα τρώει, ούτε ωφελείται καθόλου από αυτά, αλλά συνεχίζει το έργο του ακατάπαυστα, ταγμένο προφανώς από τη φύση να ευεργετεί τον άνθρωπο. 8 Ο ονομαζόμενος “ίππος” δεν είναι μικρότερος σε ύψος από πέντε πήχες, είναι τετράποδο και δίχηλο, όπως το βόδι. Έχει χαυλιόδοντες μεγαλύτερους από το αγριογούρουνο, τρεις σε κάθε πλευρά, και αυτιά και ουρά καθώς και φωνή που μοιάζει με το άλογο. Αλλά το κύτος του σώματός του, γενικά, μοιάζει με αυτό του ελέφαντα και το δέρμα του είναι σκληρότερο από σχεδόν όλων των ζώων. 9 Είναι ζώο χερσαίο και ποτάμιο, την ημέρα είναι στο νερό και γυμνάζεται στα βαθιά, ενώ τη νύχτα προχωράει στην ξηρά και τρώει σιτάρι και χορτάρι. Αν το ζώο αυτό γεννούσε κάθε χρόνο θα έτρωγε ολοσχερώς όλη τη σοδειά στην Αίγυπτο. 10 Το ζώο αυτό συλλαμβάνεται, με τη συνέργεια πολλών ανθρώπων οι οποίοι το χτυπούν με σιδερένια έμβολα. Όποτε φανεί, συγκεντρώνουν γύρω του τα πλοία τους και το χτυπούν συνεχώς με ακόντια τυλιγμένα με σιδερένια αγκίστρια και μετά περνούν γύρω από το ζώο ένα σχοινί που είναι δεμένο σε ένα από τα ακόντια, και το αφήνουν να πεθάνει από αιμορραγία. 11 Το κρέας του είναι σκληρό και δύσπεπτο και κανένα από τα εντόσθιά του δεν τρώγεται, ούτε τα σπλάχνα, ούτε τα έντερα.
01.36.1 Χωρὶς δὲ τῶν εἰρημένων θηρίων ὁ Νεῖλος ἔχει παντοῖα γένη ἰχθύων καὶ κατὰ τὸ πλῆθος ἄπιστα· τοῖς γὰρ ἐγχωρίοις οὐ μόνον ἐκ τῶν προσφάτως ἁλισκομένων παρέχεται δαψιλῆ τὴν ἀπόλαυσιν, ἀλλὰ καὶ πλῆθος εἰς ταριχείαν ἀνίησιν ἀνέκλειπτον. 2 καθόλου δὲ ταῖς εἰς ἀνθρώπους εὐεργεσίαις ὑπερβάλλει πάντας τοὺς κατὰ τὴν οἰκουμένην ποταμούς. τῆς γὰρ πληρώσεως τὴν ἀρχὴν ἀπὸ θερινῶν τροπῶν ποιούμενος αὔξεται μὲν μέχρι τῆς ἰσημερίας τῆς μετοπωρινῆς, ἐπάγων δ´ ἀεὶ νέαν ἰλὺν βρέχει τὴν γῆν ὁμοίως τήν τε ἀργὴν καὶ σπόριμον καὶ φυτεύσιμον τοσοῦτον χρόνον ὅσον ἂν οἱ γεωργοῦντες τὴν χώραν ἐθελήσωσι. 3 τοῦ γὰρ ὕδατος πραέως φερομένου ῥᾳδίως ἀποτρέπουσιν αὐτὸν μικροῖς χώμασι, καὶ πάλιν ἐπάγουσιν εὐχερῶς ταῦτα διαιροῦντες, ὅταν δόξῃ συμφέρειν. καθόλου δὲ τοσαύτην τοῖς μὲν ἔργοις εὐκοπίαν παρέχεται, 4 τοῖς δ´ ἀνθρώποις λυσιτέλειαν, ὥστε τοὺς μὲν πλείστους τῶν γεωργῶν τοῖς ἀναξηραινομένοις τῆς γῆς τόποις ἐφισταμένους καὶ τὸ σπέρμα βάλλοντας ἐπάγειν τὰ βοσκήματα, καὶ τούτοις συμπατήσαντας μετὰ τέτταρας ἢ πέντε μῆνας ἀπαντᾶν ἐπὶ τὸν θερισμόν, ἐνίους δὲ κούφοις ἀρότροις ἐπαγαγόντας βραχέως τὴν ἐπιφάνειαν τῆς βεβρεγμένης χώρας σωροὺς ἀναιρεῖσθαι τῶν καρπῶν χωρὶς δαπάνης πολλῆς καὶ κακοπαθείας. 5 ὅλως γὰρ πᾶσα γεωργία παρὰ μὲν τοῖς ἄλλοις ἔθνεσι μετὰ μεγάλων ἀναλωμάτων καὶ ταλαιπωριῶν διοικεῖται, παρὰ δ´ Αἰγυπτίοις μόνοις ἐλαχίστοις δαπανήμασι καὶ πόνοις συγκομίζεται. ἥ τε ἀμπελόφυτος ὁμοίως ἀρδευομένη δαψίλειαν οἴνου τοῖς ἐγχωρίοις παρασκευάζει. 6 οἱ δὲ χερσεύειν ἐάσαντες τὴν χώραν τὴν ἐπικεκλυσμένην καὶ τοῖς ποιμνίοις ἀνέντες μηλόβοτον διὰ τὸ πλῆθος τῆς νομῆς δὶς τεκόντα καὶ δὶς ἀποκαρέντα τὰ πρόβατα καρποῦνται. 7 Τὸ δὲ γινόμενον περὶ τὴν ἀνάβασιν τοῦ Νείλου τοῖς μὲν ἰδοῦσι θαυμαστὸν φαίνεται, τοῖς δ´ ἀκούσασι παντελῶς ἄπιστον. τῶν γὰρ ἄλλων ποταμῶν ἁπάντων περὶ τὰς θερινὰς τροπὰς ἐλαττουμένων καὶ κατὰ τὸν ἑξῆς χρόνον τοῦ θέρους ἀεὶ μᾶλλον ταπεινουμένων, οὗτος μόνος τότε τὴν ἀρχὴν λαβὼν τῆς πληρώσεως ἐπὶ τοσοῦτον αὔξεται καθ´ ἡμέραν ὥστε τὸ τελευταῖον πᾶσαν σχεδὸν ἐπικλύζειν τὴν Αἴγυπτον. 8 ὡσαύτως δὲ πάλιν εἰς τοὐναντίον μεταβαλὼν τὸν ἴσον χρόνον καθ´ ἡμέραν ἐκ τοῦ κατ´ ὀλίγον ταπεινοῦται, μέχρι ἂν εἰς τὴν προϋπάρξασαν ἀφίκηται τάξιν. καὶ τῆς μὲν χώρας οὔσης πεδιάδος, τῶν δὲ πόλεων καὶ τῶν κωμῶν, ἔτι δὲ τῶν ἀγροικιῶν κειμένων ἐπὶ χειροποιήτων χωμάτων, ἡ πρόσοψις ὁμοία γίνεται ταῖς Κυκλάσι νήσοις. 9 τῶν δὲ χερσαίων θηρίων τὰ πολλὰ μὲν ὑπὸ τοῦ ποταμοῦ περιληφθέντα διαφθείρεται βαπτιζόμενα, τινὰ δ´ εἰς τοὺς μετεωροτέρους ἐκφεύγοντα
01.36.1 Εκτός από τα θηρία που αναφέραμε, ο Νείλος περιέχει και παντός είδους ψάρια σε αριθμούς απίστευτους. Από αυτά προμηθεύονται οι ντόπιοι, που όχι μόνο τρέφονται άνετα με φρέσκα ψάρια, αλλά και παστώνουν πολλά από αυτά. 2 Σε γενικές γραμμές, μπορούμε να πούμε ότι ο Νείλος ξεπερνάει όλα τα άλλα ποτάμια της οικουμένης σε παροχές προς τον άνθρωπο. Αρχίζει να φουσκώνει, στο καλοκαιρινό ηλιοστάσιο και αυξάνεται ο όγκος του μέχρι τη φθινοπωρινή ισημερία και κατεβάζει συνεχώς καινούρια λάσπη την οποία εναποθέτει σε όλη τη γύρω γη, γόνιμη και άφορη, σε καλλιέργειες και περιβόλια, για όσο χρόνο θέλουν οι γεωργοί. 3 Επειδή το νερό έρχεται αργά και ήσυχα, μπορούν να το εμποδίζουν να μπει στη γη τους με μικρά αναχώματα και αργότερα, να τα κατεδαφίζουν με ευκολία και να οδηγούν πάλι το νερό πίσω στα χωράφια τους, όποτε θεωρούν ότι το χρειάζονται για τους καρπούς τους. 4 Γενικά ο Νείλος προσφέρει τόσα πολλά στην ελάφρυνση της χειρωνακτικής δουλειάς των γεωργών, αλλά και στο κέρδος τους, που οι περισσότεροι όταν ξεκινούν να σπέρνουν τη γη τους, αρκεί απλά να σκορπούν το σπόρο πάνω στο χώμα, αφήνουν τα κοπάδια τους να μπουν στα χωράφια για να τον πατήσουν, και να επιστρέψουν ύστερα από τέσσερις ή πέντε μήνες για να θερίσουν [73]. Μερικοί χρησιμοποιούν ελαφρά άροτρα για να οργώσουν μόνο την επιφάνεια της βρεγμένης γης και μετά θερίζουν μεγάλες ποσότητες καρπών χωρίς πολύ δουλειά. 5 Γενικά, ενώ άλλοι λαοί χρειάζεται να δουλεύουν σκληρά και να ξοδεύουν πολλά στη γεωργία, οι Αιγύπτιοι είναι οι μόνοι που έχουν μεγάλες σοδειές με ελάχιστο κόπο και χρήμα. Αλλά και οι αμπελώνες που αρδεύονται πλούσια όπως και τα άλλα χωράφια, αποδίδουν στους ντόπιους πολύ κρασί 6 Ακόμα και αυτοί που δεν καλλιεργούν τη γη τους και την αφήνουν χέρσα, να βόσκουν μέσα τα κοπάδια τους, και αυτοί ανταμείβονται πλουσιοπάροχα, αφού οι προβατίνες βόσκουν σε πλούσια λιβάδια και γεννούν αρνιά δυο φορές το χρόνο [74] 7 Το φούσκωμα του ποταμού είναι, για όσους το έχουν δει, ένα θαυμαστό φαινόμενο, αλλά για όσους το έχουν μόνο ακούσει είναι παντελώς απίστευτο. Γιατί ενώ άλλοι ποταμοί αρχίζουν να ξεφουσκώνουν στο καλοκαιρινό ηλιοστάσιο και λιγοστεύει σταδιακά το νερό τους στη διάρκεια του καλοκαιριού, μόνο ο Νείλος αρχίζει την περίοδο αυτή να φουσκώνει και καθημερινά αυξάνεται σημαντικά ο όγκος των νερών το, μέχρι που τελικά πλημμυρίζει όλη την Αίγυπτο. 8 Παρομοίως, στη συνέχεια ακολουθεί το ακριβώς αντίθετο και για ίσο χρονικό διάστημα σταδιακά ξεφουσκώνει μέρα με τη μέρα, μέχρι να επιστρέψει στην κανονική του ροή. Και επειδή η γη είναι μια απέραντη πεδιάδα, και οι πόλεις και τα χωριά, ακόμα και οι αγροικίες, είναι χτισμένα πάνω σε τεχνητά αναχώματα, το όλο θέαμα φαίνεται να μοιάζει με τα νησιά των Κυκλάδων [75].
01.37.1 Μεγάλης δ´ οὔσης ἀπορίας περὶ τῆς τοῦ ποταμοῦ πληρώσεως, ἐπικεχειρήκασι πολλοὶ τῶν τε φιλοσόφων καὶ τῶν ἱστορικῶν ἀποδιδόναι τὰς ταύτης αἰτίας, περὶ ὧν ἐν κεφαλαίοις ἐροῦμεν, ἵνα μήτε μακρὰς ποιώμεθα τὰς παρεκβάσεις μήτε ἄγραφον τὸ παρὰ πᾶσιν ἐπιζητούμενον ἀπολείπωμεν. 2 ὅλως γὰρ ὑπὲρ τῆς ἀναβάσεως τοῦ Νείλου καὶ τῶν πηγῶν, ἔτι δὲ τῆς εἰς θάλατταν ἐκβολῆς καὶ τῶν ἄλλων ὧν ἔχει διαφορῶν παρὰ τοὺς ἄλλους ποταμούς, μέγιστος ὢν τῶν κατὰ τὴν οἰκουμένην, τινὲς μὲν τῶν συγγραφέων ἁπλῶς οὐκ ἐτόλμησαν οὐδὲν εἰπεῖν, καίπερ εἰωθότες μηκύνειν ἐνίοτε περὶ χειμάῤῥου τοῦ τυχόντος, τινὲς δ´ ἐπιβαλόμενοι λέγειν περὶ τῶν ἐπιζητουμένων πολὺ τῆς ἀληθείας διήμαρτον. 3 οἱ μὲν γὰρ περὶ τὸν Ἑλλάνικον καὶ Κάδμον, ἔτι δ´ Ἑκαταῖον, καὶ πάντες οἱ τοιοῦτοι, παλαιοὶ παντάπασιν ὄντες, εἰς τὰς μυθώδεις ἀποφάσεις ἀπέκλιναν· 4 Ἡρόδοτος δὲ ὁ πολυπράγμων, εἰ καί τις ἄλλος, γεγονὼς καὶ πολλῆς ἱστορίας ἔμπειρος ἐπικεχείρηκε μὲν περὶ τούτων ἀποδιδόναι λόγον, ἠκολουθηκὼς δὲ ἀντιλεγομέναις ὑπονοίαις εὑρίσκεται· Ξενοφῶν δὲ καὶ Θουκυδίδης, ἐπαινούμενοι κατὰ τὴν ἀλήθειαν τῶν ἱστοριῶν, ἀπέσχοντο τελέως κατὰ τὴν γραφὴν τῶν τόπων τῶν κατ´ Αἴγυπτον· οἱ δὲ περὶ τὸν Ἔφορον καὶ Θεόπομπον μάλιστα πάντων εἰς ταῦτ´ ἐπιταθέντες ἥκιστα τῆς ἀληθείας ἐπέτυχον. καὶ διεσφάλησαν οὗτοι πάντες οὐ διὰ τὴν ἀμέλειαν, ἀλλὰ διὰ τὴν τῆς χώρας ἰδιότητα. 5 ἀπὸ γὰρ τῶν ἀρχαίων χρόνων ἄχρι Πτολεμαίου τοῦ Φιλαδέλφου προσαγορευθέντος οὐχ ὅπως τινὲς τῶν Ἑλλήνων ὑπερέβαλον εἰς Αἰθιοπίαν, ἀλλ´ οὐδὲ μέχρι τῶν ὅρων τῆς Αἰγύπτου προσανέβησαν· οὕτως ἄξενα πάντα ἦν τὰ περὶ τοὺς τόπους τούτους καὶ παντελῶς ἐπικίνδυνα· τοῦ δὲ προειρημένου βασιλέως μεθ´ Ἑλληνικῆς δυνάμεως εἰς Αἰθιοπίαν πρώτου στρατεύσαντος ἐπεγνώσθη τὰ κατὰ τὴν χώραν ταύτην ἀκριβέστερον ἀπὸ τούτων τῶν χρόνων. 6 τῆς μὲν οὖν τῶν προτέρων συγγραφέων ἀγνοίας τοιαύτας τὰς αἰτίας συνέβη γενέσθαι· τὰς δὲ πηγὰς τοῦ Νείλου, καὶ τὸν τόπον ἐξ οὗ λαμβάνει τὴν ἀρχὴν τοῦ ῥεύματος, ἑορακέναι μὲν μέχρι τῶνδε τῶν ἱστοριῶν γραφομένων οὐδεὶς εἴρηκεν οὐδ´ ἀκοὴν ἀπεφήνατο παρὰ τῶν ἑορακέναι διαβεβαιουμένων. 7 διὸ καὶ τοῦ πράγματος εἰς ὑπόνοιαν καὶ καταστοχασμὸν πιθανὸν καταντῶντος, οἱ μὲν κατ´ Αἴγυπτον ἱερεῖς ἀπὸ τοῦ περιῤῥέοντος τὴν οἰκουμένην ὠκεανοῦ φασιν αὐτὸν τὴν σύστασιν λαμβάνειν, ὑγιὲς μὲν οὐδὲν λέγοντες, ἀπορίᾳ δὲ τὴν ἀπορίαν λύοντες καὶ λόγον φέροντες εἰς πίστιν αὐτὸν πολλῆς πίστεως προσδεόμενον· 8 τῶν δὲ Τρωγλοδυτῶν οἱ μεταναστάντες ἐκ τῶν ἄνω τόπων διὰ καῦμα, προσαγορευόμενοι δὲ Βόλγιοι, λέγουσιν ἐμφάσεις τινὰς εἶναι περὶ τοὺς τόπους ἐκείνους, ἐξ ὧν ἄν τις συλλογίσαιτο διότι πολλῶν πηγῶν εἰς ἕνα τόπον ἀθροιζομένων συνίσταται τὸ ῥεῦμα τοῦ Νείλου· διὸ καὶ πολυγονώτατον αὐτὸν ὑπάρχειν πάντων τῶν γνωριζομένων ποταμῶν. 9 οἱ δὲ περιοικοῦντες τὴν νῆσον τὴν ὀνομαζομένην Μερόην, οἷς καὶ μάλιστ´ ἄν τις συγκατάθοιτο, τῆς μὲν κατὰ τὸ πιθανὸν εὑρησιλογίας πολὺ κεχωρισμένοις, τῶν δὲ τόπων τῶν ζητουμένων ἔγγιστα κειμένοις, τοσοῦτον ἀπέχουσι τοῦ λέγειν τι περὶ τούτων ἀκριβῶς ὥστε καὶ τὸν ποταμὸν Ἀστάπουν προσηγορεύκασιν, ὅπερ ἐστὶ μεθερμηνευόμενον εἰς τὴν Ἑλλήνων διάλεκτον ἐκ τοῦ σκότους ὕδωρ. 10 οὗτοι μὲν οὖν τῷ Νείλῳ τῆς ἐν τοῖς τόποις ἀθεωρησίας καὶ τῆς ἰδίας ἀγνοίας οἰκείαν ἔταξαν προσηγορίαν· ἡμῖν δ´ ἀληθέστατος εἶναι δοκεῖ λόγος ὁ πλεῖστον ἀπέχων τοῦ προσποιήματος. 11 οὐκ ἀγνοῶ δὲ ὅτι τὴν πρὸς τὴν ἕω τοῦ ποταμοῦ τούτου καὶ τὴν πρὸς ἑσπέραν Λιβύην ἀφορίζων Ἡρόδοτος ἀνατίθησι Λίβυσι τοῖς ὀνομαζομένοις Νασαμῶσι τὴν ἀκριβῆ θεωρίαν τοῦ ῥείθρου, καί φησιν ἔκ τινος λίμνης λαμβάνοντα τὴν ἀρχὴν τὸν Νεῖλον φέρεσθαι διὰ χώρας Αἰθιοπικῆς ἀμυθήτου· οὐ μὴν αὐτόθεν οὔτε τοῖς εἰποῦσι Λίβυσιν, εἴπερ καὶ πρὸς ἀλήθειαν εἰρήκασιν, οὔτε τῷ συγγραφεῖ προσεκτέον ἀναπόδεικτα λέγοντι.
01.37.1 Είναι πολύ δύσκολο να εξηγηθεί το φούσκωμα του ποταμού. Πολλοί φιλόσοφοι και ιστορικοί προσπάθησαν να την αιτία του. Για το θέμα αυτό θα μιλήσουμε περιληπτικά για να μην μακρηγορήσουμε αλλά και για να μην παραλείψουμε να αναφέρουμε αυτά που ενδιαφέρουν τον κόσμο. 2 Γενικά, για το ζήτημα της ανόδου των νερών του Νείλου καθώς και των πηγών του ποταμού αλλά και το τρόπο που φθάνει στη θάλασσα και τα σημεία που αυτός, ο μεγαλύτερος ποταμός της οικουμένης, διαφέρει από όλους τους άλλους, κάποιοι ιστορικοί δεν τόλμησαν να πουν κουβέντα. Άλλοι πάλι, θέλησαν να το αποδώσουν σε χειμάρρους που τρέχουν χειμώνα, και άλλοι μίλησαν για άλλες αιτίες, αλλά έμειναν μακριά από την αλήθεια. 3 Για παράδειγμα, οι Ελλάνικος και Κάδμος, αλλά και ο Εκαταίος και άλλοι παρόμοιοι, που είναι όλοι παλαιοί [76], στράφηκαν για εξηγήσεις στη μυθολογία. 4 Ο πολυπράγμονας Ηρόδοτος, που ήταν από τους πιο έμπειρους ιστορικούς, προσπάθησε, είναι αλήθεια, να εξηγήσει το γεγονός, αλλά τώρα βρίσκεται να έχει σοβαρές αντιφάσεις. Οι Ξενοφών και Θουκυδίδης, οι οποίοι επαινούνται πολύ για την ακρίβεια των ιστοριών τους, απέφυγαν εντελώς να κάνουν στα γραπτά τους οποιαδήποτε αναφορά στην Αίγυπτο. Οι δε Έφορος και Θεόπομπος, που ασχολήθηκαν περισσότερο από όλους με το θέμα, έφτασαν πράγματι κοντά στην αλήθεια. Το λάθος όλων αυτών των συγγραφέων δεν οφείλεται στην αμέλειά τους, αλλά στον ιδιαίτερο χαρακτήρα της χώρας. 5 Από τους αρχαίους χρόνους μέχρι την εποχή του Πτολεμαίου, του επονομαζόμενου Φιλάδελφου [77], κανείς Έλληνας δεν είχε ταξιδέψει στην Αιθιοπία, ούτε καν μέχρι τα σύνορα της Αιγύπτου. Εξάλλου οι περιοχές αυτές ήταν αφιλόξενες και άκρως επικίνδυνες. Μετά όμως την εκστρατεία αυτού του βασιλιά στην Αιθιοπία με Ελληνική στρατιωτική δύναμη, και ήταν ο πρώτος που έκανε κάτι τέτοιο, έγιναν γνωστά πολλά πράγματα για τη χώρα αυτή. 6 Αυτή ήταν λοιπόν η αιτία της άγνοιας των παλαιότερων ιστορικών. Όσο για τις πηγές του Νείλου και τον τόπο που ξεκινάει το ποτάμι, κανείς άνθρωπος, μέχρι και τη στιγμή που γράφω αυτή την ιστορία, δεν έχει πει ότι τις είδε ή ότι άκουσε γι' αυτές από άλλους που ισχυρίζονταν ότι τις έχουν δει. 7 Το ερώτημα λοιπόν καταλήγει σε εικασίες και πιθανότητες. Για παράδειγμα, οι Αιγύπτιοι ιερείς λένε ότι ο Νείλος πηγάζει από τον ωκεανό που περικλείει την οικουμένη, αλλά αυτό δεν τεκμηριώνεται πουθενά, απλά προσπαθούν να εξηγήσουν μια απορία αντικαθιστώντας με μια άλλη και παρουσιάζουν σαν απόδειξη κάτι που δεν αποδεικνύεται. 8 Εξάλλου, οι Τρωγλοδύτες, γνωστοί σαν Βόλγιοι, οι οποίοι μετανάστευσαν από την ενδοχώρα λόγω της μεγάλης ζέστης, λένε ότι κάποια φαινόμενα συνδέονται με τις περιοχές αυτές, από τα οποία θα μπορούσε κανείς να συμπεράνει ότι το ρεύμα του Νείλου συγκεντρώνεται από πολλές πηγές που συναντώνται σε ένα σημείο, και γιαυτό ο ποταμός είναι ο πιο εύφορος απ' όλους. 9 Οι κάτοικοι όμως του νησιού που ονομάζεται Μερόη - και με τους οποίους θα συμφωνήσω, γιατί είναι δεν συνηθίζουν να εφευρίσκουν πιθανές εξηγήσεις και γιατί κατοικούν κοντά στις περιοχές που συζητάμε – αποφεύγουν να πουν οτιδήποτε συγκεκριμένο για τα προβλήματα αυτά και φτάνουν στο σημείο να ονομάζουν τον ποταμό “Αστάπου” που στα Ελληνικά σημαίνει “νερό από το σκοτάδι”. 10 Οι άνθρωποι λοιπόν έδωσαν στο Νείλο αυτό το όνομα γιατί δεν υπάρχουν πληροφορίες για τις περιοχές αυτές ή γιατί δεν τος γνωρίζουν. Κατά τη γνώμη μας η εξήγηση που είναι πιο κοντά στην πραγματικότητα είναι αυτή που βρίσκεται πιο μακριά από τις εικασίες. 11 Δεν αγνοώ ότι ο Ηρόδοτος [78], στην προσπάθειά του να κάνει τη διάκριση ανάμεσα στη Λιβύη, που βρίσκεται ανατολικά, και σε ότι βρίσκεται δυτικά του ποταμού, αποδίδει στους Λίβυους, που ονομάζονται Νασαμώνες, την ακριβή περιγραφή του ποταμού, και λέει ότι ο Νείλος ξεκινάει από μια λίμνη και ρέει διαμέσου της Αιθιοπίας για μεγάλη απόσταση, αλλά δεν πρέπει να δώσουμε μεγάλη σημασία στα λόγια των Λίβυων, ακόμα και αν νομίζουν ότι λένε την αλήθεια, ούτε και στον ιστορικό που λέει ότι δεν έχει αποδείξεις.
01.38.1 Ἐπειδὴ δὲ περὶ τῶν πηγῶν καὶ τῆς ῥύσεως αὐτοῦ διεληλύθαμεν, πειρασόμεθα τὰς αἰτίας ἀποδιδόναι τῆς πληρώσεως. 2 Θαλῆς μὲν οὖν, εἷς τῶν ἑπτὰ σοφῶν ὀνομαζόμενος, φησὶ τοὺς ἐτησίας ἀντιπνέοντας ταῖς ἐκβολαῖς τοῦ ποταμοῦ κωλύειν εἰς θάλατταν προχεῖσθαι τὸ ῥεῦμα, καὶ διὰ τοῦτ´ αὐτὸν πληρούμενον ἐπικλύζειν ταπεινὴν οὖσαν καὶ πεδιάδα τὴν Αἴγυπτον. τοῦ δὲ λόγου τούτου, 3 καίπερ εἶναι δοκοῦντος πιθανοῦ, ῥᾴδιον ἐξελέγξαι τὸ ψεῦδος. εἰ γὰρ ἦν ἀληθὲς τὸ προειρημένον, οἱ ποταμοὶ πάντες ἂν οἱ τοῖς ἐτησίαις ἐναντίας τὰς ἐκβολὰς ἔχοντες ἐποιοῦντο τὴν ὁμοίαν ἀνάβασιν· οὗ μηδαμοῦ τῆς οἰκουμένης συμβαίνοντος ζητητέον ἑτέραν αἰτίαν ἀληθινὴν τῆς πληρώσεως. 4 Ἀναξαγόρας δ´ ὁ φυσικὸς ἀπεφήνατο τῆς ἀναβάσεως αἰτίαν εἶναι τὴν τηκομένην χιόνα κατὰ τὴν Αἰθιοπίαν, ᾧ καὶ ὁ ποιητὴς Εὐριπίδης μαθητὴς ὢν ἠκολούθηκε· λέγει γοῦν Νείλου λιπὼν κάλλιστον ἐκ γαίας ὕδωρ, ὃς ἐκ μελαμβρότοιο πληροῦται ῥοὰς Αἰθιοπίδος γῆς, ἡνίκ´ ἂν τακῇ χιών. 5 καὶ ταύτην δὲ τὴν ἀπόφασιν οὐ πολλῆς ἀντιῤῥήσεως δεῖσθαι συμβέβηκε, φανεροῦ πᾶσιν ὄντος ὅτι διὰ τὴν ὑπερβολὴν τῶν καυμάτων ἀδύνατον χιόνα πίπτειν περὶ τὴν Αἰθιοπίαν· 6 καθόλου γὰρ περὶ τοὺς τόπους τούτους οὔτε πάγος οὔτε ψῦχος οὔθ´ ὅλως χειμῶνος ἔμφασις γίνεται, καὶ μάλιστα περὶ τὴν ἀνάβασιν τοῦ Νείλου. εἰ δέ τις καὶ συγχωρήσαι χιόνος εἶναι πλῆθος ἐν τοῖς ὑπὲρ Αἰθιοπίαν τόποις, ὅμως ἐλέγχεται τὸ ψεῦδος τῆς ἀποφάσεως· 7 πᾶς γὰρ ποταμὸς ἀπὸ χιόνος ῥέων ὁμολογουμένως αὔρας ἀναδίδωσι ψυχρὰς καὶ τὸν ἀέρα παχύνει· περὶ δὲ τὸν Νεῖλον μόνον τῶν ποταμῶν οὔτε νέφους ὑποστάσεις ὑπάρχουσιν οὔτ´ αὖραι ψυχραὶ γίνονται οὔθ´ ὁ ἀὴρ παχύνεται. 8 Ἡρόδοτος δέ φησι τὸν Νεῖλον εἶναι μὲν φύσει τηλικοῦτον ἡλίκος γίνεται κατὰ τὴν πλήρωσιν, ἐν δὲ τῷ χειμῶνι τὸν ἥλιον κατὰ τὴν Λιβύην φερόμενον ἐπισπᾶσθαι πρὸς ἑαυτὸν πολλὴν ὑγρασίαν ἐκ τοῦ Νείλου, καὶ διὰ τοῦτο περὶ τοὺς καιροὺς τούτους παρὰ φύσιν ἐλάττονα γίνεσθαι τὸν ποταμόν· 9 τοῦ δὲ θέρους ἐπιστάντος ἀποχωροῦντα τῇ φορᾷ τὸν ἥλιον πρὸς τὰς ἄρκτους ἀναξηραίνειν καὶ ταπεινοῦν τούς τε περὶ τὴν Ἑλλάδα ποταμοὺς καὶ τοὺς κατὰ τὴν ἄλλην χώραν τὴν ὁμοίως ἐκείνῃ κειμένην.10 οὐκέτ´ οὖν εἶναι παράδοξον τὸ γινόμενον περὶ τὸν Νεῖλον·οὐ γὰρ ἐν τοῖς καύμασιν αὔξεσθαι, κατὰ τὸν χειμῶνα δὲ ταπεινοῦσθαι διὰ τὴν προειρημένην αἰτίαν. 11 ῥητέον οὖν καὶ πρὸς τοῦτον ὅτι καθῆκον ἦν, ὥσπερ ἀπὸ τοῦ Νείλου τὴν ὑγρασίαν ὁ ἥλιος ἐφ´ ἑαυτὸν ἐπισπᾶται κατὰ τοὺς τοῦ χειμῶνος καιρούς, οὕτω καὶ ἀπὸ τῶν ἄλλων τῶν κατὰ τὴν Λιβύην ὄντων ποταμῶν ἀναλαμβάνειν τι τῶν ὑγρῶν καὶ ταπεινοῦν τὰ φερόμενα ῥεύματα. 12 ἐπεὶ δ´ οὐδαμοῦ τῆς Λιβύης οὐδὲν τοιοῦτον γινόμενον θεωρεῖται, περιφανῶς ὁ συγγραφεὺς σχεδιάζων εὑρίσκεται· καὶ γὰρ οἱ περὶ τὴν Ἑλλάδα ποταμοὶ τὴν αὔξησιν ἐν τῷ χειμῶνι λαμβάνουσιν οὐ διὰ τὸ μακρότερον ἀφίστασθαι τὸν ἥλιον, ἀλλὰ διὰ τὸ πλῆθος τῶν γινομένων ὄμβρων.
01.38.1 Αφού λοιπόν μιλήσαμε για τις πηγές και το ρεύμα του Νείλου, θα προσπαθήσουμε να μιλήσουμε για τις αιτίες που τον κάνουν να φουσκώνει. 2 Ο Θαλής, που θεωρείται ένας από τους επτά σοφούς, λέει ότι όταν φυσούν οι ετήσιοι άνεμοι [79] προς τις εκβολές του ποταμού, εμποδίζουν τη ροή του νερού στη θάλασσα, και γιαυτό φουσκώνει και πλημμυρίζει την Αίγυπτο, η οποία είναι χαμηλή και επίπεδη πεδιάδα.3 Η εξήγηση αυτή, όσο και να φαίνεται πιθανή, εύκολα αποδεικνύεται λανθασμένη. Γιατί αν αυτό ήταν αλήθεια, όλα τα ποτάμια που στις εκβολές τους φυσούν ετήσιοι άνεμοι θα έπρεπε να φουσκώνουν με τον ίδιο τρόπο. Αυτό όμως δεν συμβαίνει πουθενά στην οικουμένη και πρέπει να αναζητηθεί αλλού η αλήθεια. 4 Ο Αναξαγόρας, ο φυσικός φιλόσοφος, δηλώνει ότι ο Νείλος φουσκώνει από τα χιόνια στην Αιθιοπία και μαζί του συμφωνεί ο μαθητής του και ποιητής Ευριπίδης, γιατί γράφει ότι ο Νείλος αντλεί τα νερά ου από τη γη της Αιθιοπίας, πατρίδα των μαύρων, και ξεχειλίζει όταν λιώνουν εκεί τα χιόνια. 5 Η αλήθεια όμως είναι ότι και αυτή η δήλωση αντικρούεται εύκολα γιατί όλοι ξέρουν ότι δεν είναι δυνατόν να χιονίζει στην Αιθιοπία, στην οποία κάνει πολύ ζέστη. 6 Σε γενικές γραμμές, στις περιοχές αυτές δεν υπάρχει παγετός, ούτε ψύχος, ούτε χειμώνας, και αυτό ισχύει ιδιαίτερα την εποχή που φουσκώνει ο Νείλος. Και αν ακόμα θέλαμε να παραδεχτούμε ότι υπάρχουν πράγματι πολλά χιόνια στις περιοχές πέρα από την Αιθιοπία, η ανακρίβεια της παραδοχής αποδεικνύεται από τα παρακάτω: 7 Κάθε ποταμός που πηγάζει από χιόνια, όπως όλοι ομολογούν, αναδίδει ψυχρό αέρα και γύρω του ο αέρας είναι πυκνός. Αλλά ο Νείλος είναι ο μοναδικός ποταμός γύρω από τον οποίο δεν σχηματίζονται καθόλου σύννεφα, ούτε ψυχροί άνεμοι και ο αέρας δεν είναι καθόλου πυκνός. 8 Ο δε Ηρόδοτος λέει [80] ότι ο Νείλος είναι στη φυσιολογική του κατάσταση όταν φουσκώνει, αλλά το χειμώνα, καθώς ο ήλιος περνάει πάνω από τη Λιβύη απορροφά όλη την υγρασία από τον Νείλο και γιαυτό την εποχή αυτή ο ποταμός ελαττώνεται. 9 Την αρχή όμως του καλοκαιριού, όταν ο ήλιος επιστρέφει στην πορεία του προς το βορά, αποξηραίνεται και γιαυτό μειώνονται τα ποτάμια στην Ελλάδα και σε όλες τις χώρες που είναι στην ίδια γεωγραφική περιοχή με αυτή [81]. 10 Επομένως δεν είναι παράξενο αυτό που συμβαίνει με το Νείλο, γιατί στην πραγματικότητα δεν αυξάνεται ο όγκος του την εποχή της ζέστης και δεν μειώνεται το χειμώνα, για το λόγο που είπαμε. 11 Η απάντηση σε αυτή την εξήγηση είναι ότι θα έπρεπε, αν ο ήλιος απορροφούσε την υγρασία από τον Νείλο το χειμώνα, να έπαιρνε υγρασία από όλα τα άλλα ποτάμια της Λιβύης και να μειώνει τον όγκο των υδάτων τους. 12 Επειδή όμως πουθενά στη Λιβύη δε συμβαίνει αυτό, είναι σαφές ότι εδώ ο ιστορικός σχεδιάζει από το μυαλό του την εξήγηση. Η αλήθεια είναι ότι τα ποτάμια στην Ελλάδα φουσκώνουν το χειμώνα, όχι γιατί ο ήλιος βρίσκεται πιο μακριά, αλλά γιατί βρέχει πολύ.
01.39.1 Δημόκριτος δ´ ὁ Ἀβδηρίτης φησὶν οὐ τὸν περὶ τὴν μεσημβρίαν τόπον χιονίζεσθαι, καθάπερ εἴρηκεν Εὐριπίδης καὶ Ἀναξαγόρας, 2 ἀλλὰ τὸν περὶ τὰς ἄρκτους, καὶ τοῦτο ἐμφανὲς εἶναι πᾶσι. τὸ δὲ πλῆθος τῆς σωρευομένης χιόνος ἐν τοῖς βορείοις μέρεσι περὶ μὲν τὰς τροπὰς μένειν πεπηγός, ἐν δὲ τῷ θέρει διαλυομένων ὑπὸ τῆς θερμασίας τῶν πάγων πολλὴν τηκεδόνα γίνεσθαι, 3 καὶ διὰ τοῦτο πολλὰ γεννᾶσθαι καὶ παχέα νέφη περὶ τοὺς μετεωροτέρους τῶν τόπων, δαψιλοῦς τῆς ἀναθυμιάσεως πρὸς τὸ ὕψος αἰρομένης. ταῦτα δ´ ὑπὸ τῶν ἐτησίων ἐλαύνεσθαι, μέχρι ἂν ὅτου προσπέσῃ τοῖς μεγίστοις ὄρεσι τῶν κατὰ τὴν οἰκουμένην, ἅ φησιν εἶναι περὶ τὴν Αἰθιοπίαν· ἔπειτα πρὸς τούτοις οὖσιν ὑψηλοῖς βιαίως θραυόμενα παμμεγέθεις ὄμβρους γεννᾶν, ἐξ ὧν πληροῦσθαι τὸν ποταμὸν μάλιστα κατὰ τὴν τῶν ἐτησίων ὥραν. 4 ῥᾴδιον δὲ καὶ τοῦτον ἐξελέγξαι τοὺς χρόνους τῆς αὐξήσεως ἀκριβῶς ἐξετάζοντα· ὁ γὰρ Νεῖλος ἄρχεται μὲν πληροῦσθαι κατὰ τὰς θερινὰς τροπάς, οὔπω τῶν ἐτησίων πνεόντων, λήγει δ´ ὕστερον ἰσημερίας φθινοπωρινῆς, πάλαι προπεπαυμένων τῶν εἰρημένων ἀνέμων. 5 ὅταν οὖν ἡ τῆς πείρας ἀκρίβεια κατισχύῃ τὴν τῶν λόγων πιθανότητα, τὴν μὲν ἐπίνοιαν τἀνδρὸς ἀποδεκτέον, τὴν δὲ πίστιν τοῖς ὑπ´ αὐτοῦ λεγομένοις οὐ δοτέον. 6 παρίημι γὰρ καὶ διότι τοὺς ἐτησίας ἰδεῖν ἔστιν οὐδέν τι μᾶλλον ἀπὸ τῆς ἄρκτου πνέοντας ἤπερ τῆς ἑσπέρας· οὐ βορέαι γὰρ οὐδ´ ἀπαρκτίαι μόνοι, ἀλλὰ καὶ οἱ πνέοντες ἀπὸ θερινῆς δύσεως ἀργέσται κοινωνοῦσι τῆς τῶν ἐτησίων προσηγορίας. τό τε λέγειν ὡς μέγιστα συμβαίνει τῶν ὀρῶν ὑπάρχειν τὰ περὶ τὴν Αἰθιοπίαν οὐ μόνον ἀναπόδεικτόν ἐστιν, ἀλλ´ οὐδὲ τὴν πίστιν ἔχει διὰ τῆς ἐναργείας συγχωρουμένην. 7 Ἔφορος δὲ καινοτάτην αἰτίαν εἰσφέρων πιθανολογεῖν μὲν πειρᾶται, τῆς δ´ ἀληθείας οὐδαμῶς ἐπιτυγχάνων θεωρεῖται. φησὶ γὰρ τὴν Αἴγυπτον ἅπασαν οὖσαν ποταμόχωστον καὶ χαύνην, ἔτι δὲ κισηρώδη τὴν φύσιν, ῥαγάδας τε μεγάλας καὶ διηνεκεῖς ἔχειν, διὰ δὲ τούτων εἰς ἑαυτὴν ἀναλαμβάνειν ὑγροῦ πλῆθος, καὶ κατὰ μὲν τὴν χειμερινὴν ὥραν συνέχειν ἐν ἑαυτῇ τοῦτο, κατὰ δὲ τὴν θερινὴν ὥσπερ ἱδρῶτάς τινας ἐξ αὑτῆς πανταχόθεν ἀνιέναι, καὶ διὰ τούτων πληροῦν τὸν ποταμόν. 8 ὁ δὲ συγγραφεὺς οὗτος οὐ μόνον ἡμῖν φαίνεται μὴ τεθεαμένος τὴν φύσιν τῶν κατὰ τὴν Αἴγυπτον τόπων, ἀλλὰ μηδὲ παρὰ τῶν εἰδότων τὰ κατὰ τὴν χώραν ταύτην ἐπιμελῶς πεπυσμένος. 9 πρῶτον μὲν γάρ, εἴπερ ἐξ αὐτῆς τῆς Αἰγύπτου ὁ Νεῖλος τὴν αὔξησιν ἐλάμβανεν, οὐκ ἂν ἐν τοῖς ἀνωτέρω μέρεσιν ἐπληροῦτο, διά τε πετρώδους καὶ στερεᾶς χώρας φερόμενος· νῦν δὲ πλείω τῶν ἑξακισχιλίων σταδίων διὰ τῆς Αἰθιοπίας ῥέων τὴν πλήρωσιν ἔχει πρὶν ἢ ψαῦσαι τῆς Αἰγύπτου. 10 ἔπειτ´ εἰ μὲν τὸ ῥεῦμα τοῦ Νείλου ταπεινότερον ἦν τῶν κατὰ τὴν ποταμόχωστον γῆν ἀραιωμάτων, ἐπιπολαίους ἂν εἶναι τὰς ῥαγάδας συνέβαινε, καθ´ ἃς ἀδύνατον ἦν διαμένειν τοσοῦτο πλῆθος ὕδατος· εἰ δ´ ὑψηλότερον τόπον ἐπεῖχεν ὁ ποταμὸς τῶν ἀραιωμάτων, ἀδύνατον ἦν ἐκ τῶν ταπεινοτέρων κοιλωμάτων εἰς τὴν ὑψηλοτέραν ἐπιφάνειαν τὴν τῶν ὑγρῶν σύῤῥυσιν γίνεσθαι. 11 καθόλου δὲ τίς ἂν δυνατὸν ἡγήσαιτο τοὺς ἐκ τῶν κατὰ τὴν γῆν ἀραιωμάτων ἱδρῶτας τοσαύτην αὔξησιν τοῦ ποταμοῦ ποιεῖν ὥστε ὑπ´ αὐτοῦ σχεδὸν πᾶσαν τὴν Αἴγυπτον ἐπικλύζεσθαι; ἀφίημι γὰρ καὶ τὸ ψεῦδος τῆς τε ποταμοχώστου γῆς καὶ τῶν ἐν τοῖς ἀραιώμασι τηρουμένων ὑδάτων, ἐμφανῶν ὄντων τῶν ἐν τούτοις ἐλέγχων. 12 ὁ μὲν γὰρ Μαίανδρος ποταμὸς κατὰ τὴν Ἀσίαν πολλὴν χώραν πεποίηκε ποταμόχωστον, ἐν ᾗ τῶν συμβαινόντων περὶ τὴν ἀναπλήρωσιν τοῦ Νείλου τὸ σύνολον οὐδὲν θεωρεῖται γινόμενον. 13 ὁμοίως δὲ τούτῳ περὶ μὲν τὴν Ἀκαρνανίαν ὁ καλούμενος Ἀχελῷος ποταμός, περὶ δὲ τὴν Βοιωτίαν ὁ Κηφισὸς φερόμενος ἐκ τῶν Φωκέων προσκέχωκεν οὐκ ὀλίγην χώραν, ἐφ´ ὧν ἀμφοτέρων ἐλέγχεται φανερῶς τὸ ψεῦδος τοῦ συγγραφέως. ἀλλὰ γὰρ οὐκ ἄν τις παρ´ Ἐφόρῳ ζητήσειεν ἐκ παντὸς τρόπου τἀκριβές, ὁρῶν αὐτὸν ἐν πολλοῖς ὠλιγωρηκότα τῆς ἀληθείας.
01.39.1 Ο Δημόκριτος ο Αβδηρίτης [82] λέει ότι οι νότιες περιοχές δεν καλύπτονται από χιόνια, αλλά μόνο βόρειες. Κάτι που λένε και οι Ευριπίδης και Αναξαγόρας. 2 Οι μεγάλες ποσότητες συσσωρευμένου χιονιού στις βόρειες περιοχές παραμένουν παγωμένες μέχρι περίπου το χειμερινό ηλιοστάσιο, όταν όμως το καλοκαίρι διαλυθούν οι πάγοι από τη θερμοκρασία, αρχίζει το λιώσιμο 3 και αυτό προκαλεί τη δημιουργία πολλών, πυκνών νεφών στα υψηλά σημεία, αφού υψώνονται οι υδρατμοί. Στη συνέχεια τα νέφη αυτά σπρώχνονται από τους ετήσιους άνεμους στα ψηλά βουνά όλης της οικουμένης, μεταξύ των οποίων, λένε, είναι και αυτά στην Αιθιοπία. Με τη βίαιη πρόσκρουσή τους στις υψηλές κορυφές των βουνών προκαλούν καταρρακτώδεις βροχές οι οποίες με τη σειρά τους φουσκώνουν τα ποτάμια, κυρίως την εποχή που που φυσούν οι ετήσιοι άνεμοι. 4 Εύκολα μπορεί κανείς να αντικρούσει και αυτή την εξήγηση, αρκεί να παρατηρήσει πότε ακριβώς φουσκώνει ο ποταμός. Γιατί ο Νείλος αρχίζει να φουσκώνει πριν αρχίσουν φυσούν οι ετήσιοι άνεμοι και αρχίζει να ξεφουσκώνει μετά την φθινοπωρινή ισημερία, όταν οι άνεμοι αυτοί έχουν προ πολλού σταματήσει. 5 Όταν λοιπόν εφαρμόζεται η γνώση που προκύπτει από την εμπειρία, υπερισχύει της πιθανολογίας. Θα παραδεχτούμε την επινοητικότητα μερικών, αλλά δεν μπορούμε να πιστέψουμε τα λεγόμενά τους. 6 Αντιπαρέρχομαι δε το γεγονός ότι μερικοί ετήσιοι φυσούν μάλλον από τη δύση παρά από το βορά. Οι βορέες λοιπόν και οι απαρκτιανοί [83] δεν είναι οι μοναδικοί άνεμοι που ονομάζονται ετήσιοι, αλλά και οι αργέστοι, που φυσούν από την μεριά του ήλιου το καλοκαίρι [84]. Επίσης αυτά που λένε ότι όλοι συμφωνούν πως τα ψηλότερα βουνά είναι στην Αιθιοπία, είναι όχι μόνο αναπόδεικτα, αλλά ούτε και επιβεβαιώνονται από τις παρατηρήσεις [85]. 7 Ο Έφορος, που προσφέρει την πιο πρόσφατη εξήγηση, αποπειράται να δώσει μια πιθανότητα, αλλά, όπως θα δούμε, δεν φθάνει καθόλου στην αλήθεια. Γιατί λέει ότι ολόκληρη η Αίγυπτος αποτελείται από προσχώματα του ποταμού και το έδαφός της είναι σπογγώδες, και από τη φύση του ηφαιστειογενές με μεγάλες ρωγμές, μέσα από τις οποίες περνούν μεγάλες ποσότητες νερού που κρατάει μέσα του όλο το χειμώνα, και το καλοκαίρι βγαίνει από μόνο του, όπως ο ιδρώτας και αυτό κάνει τον ποταμό να πλημμυρίζει. 8 Μου φαίνεται ότι ο ιστορικός αυτός όχι μόνο δεν είδε ποτέ του την Αίγυπτο, αλλά ούτε καν ρώτησε να μάθει από αυτούς που γνωρίζουν τη φύση της. 9 Γιατί πρώτα-πρώτα, αν ο Νείλος ελάμβανε την αύξησή του από την ίδια την Αίγυπτο, τότε δεν θα πλημμύριζε στις άνω περιοχές, όπου ρέει μέσα σε χώρα πετρώδη και στερεά. Στην πραγματικότητα πλημμυρίζει σε όλη την Αιθιοπία, σε απόσταση πάνω από έξι χιλιάδες στάδια, πριν καν μπει στην Αίγυπτο. 10 Δεύτερον, αν το ρεύμα του Νείλου ήταν χαμηλότερο από τα αναχώματα στην πορώδη περιοχή, αφού οι ρωγμές είναι στην επιφάνεια του εδάφους, το νερό δεν θα μπορούσε να εισχωρήσει και δεν θα έμενε μέσα στο έδαφος. Εξάλλου, αν ο ποταμός ήταν ψηλότερα από την επιφάνεια του εδάφους, δεν θα μπορούσε το νερό τρέξει από τις χαμηλότερες τρύπες στην υψηλότερη επιφάνεια που είναι ο ποταμός. 11 Γενικά, κανείς δεν μπορεί να φανταστεί ότι είναι δυνατόν οι αναβλύσεις από τις ρωγμές να δώσουν τόσο μεγάλη αύξηση των νερών του ποταμού, σε σημείο που να πλημμυρίζει όλη η Αίγυπτος. Προσπερνάω και τις λανθασμένες παρατηρήσεις του Έφορου ότι το έδαφος είναι ηφαιστειογενές και ότι το νερό αποθηκεύεται στις ρωγμές, γιατί η ανακρίβειά τους είναι προφανής. 12 Για παράδειγμα, ο ποταμός Μαίανδρος στην Ασία έχει εναποθέσει μεγάλες ποσότητες προσχωματικής γης, χωρίς να έχει παρατηρηθεί ούτε ένα από φαινόμενα που συνοδεύουν τις πλημμύρες του Νείλου. 13 Όπως και ο Μαίανδρος, έτσι και ο ποταμός στην Ακαρνανία, ο ονομαζόμενος Αχελώος, και ο Κηφισός στη Βοιωτία, που ρέει από τη Φωκίδα, έχουν εναποθέσει ουκ ολίγα προσχώματα. Και στις δυο περιπτώσεις είναι σαφές ότι οι θεωρίες του ιστορικού είναι λανθασμένες. Όμως, κανείς δεν θα έψαχνε την αλήθεια στον Έφορο, ο οποίος σε πολλά πράγματα την αγνόησε.
01.40.1 τῶν δ´ ἐν Μέμφει τινὲς φιλοσόφων ἐπεχείρησαν αἰτίαν φέρειν τῆς πληρώσεως ἀνεξέλεγκτον μᾶλλον ἢ πιθανήν, ᾗ πολλοὶ συγκατατέθεινται. 2 διαιρούμενοι γὰρ τὴν γῆν εἰς τρία μέρη φασὶν ὑπάρχειν ἓν μὲν τὸ κατὰ τὴν ἡμετέραν οἰκουμένην, ἕτερον δὲ τὸ τούτοις τοῖς τόποις ἀντιπεπονθὸς ταῖς ὥραις, τὸ δὲ τρίτον μεταξὺ μὲν κεῖσθαι τούτων, ὑπάρχειν δὲ διὰ καῦμα ἀοίκητον. 3 εἰ μὲν οὖν ὁ Νεῖλος ἀνέβαινε κατὰ τὸν τοῦ χειμῶνος καιρόν, δῆλον ἂν ὑπῆρχεν ὡς ἐκ τῆς καθ´ ἡμᾶς ζώνης λαμβάνει τὴν ἐπίῤῥυσιν διὰ τὸ περὶ τούτους τοὺς καιροὺς μάλιστα γίνεσθαι παρ´ ἡμῖν τὰς ἐπομβρίας· ἐπεὶ δὲ τοὐναντίον περὶ τὸ θέρος πληροῦται, πιθανὸν εἶναι κατὰ τοὺς ἀντικειμένους τόπους γεννᾶσθαι τοὺς χειμῶνας, καὶ τὸ πλεονάζον τῶν κατ´ ἐκείνους τοὺς τόπους ὑδάτων εἰς τὴν καθ´ ἡμᾶς οἰκουμένην φέρεσθαι. 4 διὸ καὶ πρὸς τὰς πηγὰς τοῦ Νείλου μηδένα δύνασθαι παρελθεῖν, ὡς ἂν ἐκ τῆς ἐναντίας ζώνης διὰ τῆς ἀοικήτου φερομένου τοῦ ποταμοῦ. μαρτυρεῖν δὲ τούτοις καὶ τὴν ὑπερβολὴν τῆς γλυκύτητος τοῦ κατὰ τὸν Νεῖλον ὕδατος· διὰ γὰρ τῆς κατακεκαυμένης αὐτὸν ῥέοντα καθέψεσθαι, καὶ διὰ τοῦτο γλυκύτατον εἶναι πάντων τῶν ποταμῶν, ἅτε φύσει τοῦ πυρώδους πᾶν τὸ ὑγρὸν ἀπογλυκαίνοντος. 5 οὗτος δ´ ὁ λόγος ἔχει μέν τινα {φανερὰν καὶ} πρόχειρον ἀντίῤῥησιν, ὅτι παντελῶς ἀδύνατον εἶναι δοκεῖ ποταμὸν ἐκ τῆς ἀντικειμένης οἰκουμένης εἰς τὴν ἡμετέραν ἀναφέρεσθαι, καὶ μάλιστ' εἴ τις ὑπόθοιτο σφαιροειδῆ τὴν γῆν ὑπάρχειν. καὶ γὰρ ἐάν τις τοῖς λόγοις κατατολμήσας βιάζηται τὴν ἐνάργειαν, ἥ γε φύσις τῶν πραγμάτων οὐδαμῶς συγχωρήσει. καθόλου μὲν γὰρ ἀνεξέλεγκτον ἀπόφασιν εἰσηγούμενοι, καὶ τὴν ἀοίκητον χώραν μεταξὺ τιθέμενοι, ταύτῃ διαφεύξεσθαι τοὺς ἀκριβεῖς ἐλέγχους νομίζουσι· 6 δίκαιον δὲ τοὺς περί τινων διαβεβαιουμένους ἢ τὴν ἐνάργειαν παρέχεσθαι μαρτυροῦσαν ἢ τὰς ἀποδείξεις λαμβάνειν ἐξ ἀρχῆς συγκεχωρημένας. πῶς δὲ μόνος ὁ Νεῖλος ἐξ ἐκείνης τῆς οἰκουμένης φέρεται πρὸς τοὺς καθ´ ἡμᾶς τόπους; εἰκὸς γὰρ εἶναι καὶ ἑτέρους ποταμούς, καθάπερ καὶ παρ´ ἡμῖν. 7 ἥ τε τῆς περὶ τὸ ὕδωρ γλυκύτητος αἰτία παντελῶς ἄλογος. εἰ γὰρ καθεψόμενος ὑπὸ τῶν καυμάτων ὁ ποταμὸς ἐγλυκαίνετο, πολύγονος οὐκ ἂν ἦν οὐδὲ ποικίλας ἰχθύων καὶ θηρίων ἰδέας εἶχε· πᾶν γὰρ ὕδωρ ὑπὸ τῆς πυρώδους φύσεως ἀλλοιωθὲν ἀλλοτριώτατόν ἐστι ζωογονίας. 8 διόπερ τῇ παρεισαγομένῃ καθεψήσει τῆς φύσεως τοῦ Νείλου παντάπασιν ἐναντιουμένης ψευδεῖς τὰς εἰρημένας αἰτίας τῆς πληρώσεως ἡγητέον.
01.40.1 Ορισμένοι σοφοί στην Μέμφιδα επιχείρησαν να βρουν την αιτία της πλημμύρας, η οποία είναι μεν ανεξέλεγκτη αλλά πολύ πιθανή και πολλοί την αποδέχονται 2 Διαιρούν τη γη σε τρία μέρη. Το ένα μέρος, λένε, είναι οι περιοχές που αποτελούν την οικουμένη μας. Το δεύτερο μέρος είναι το ακριβώς αντίθετο αυτών των περιοχών, στις εποχές, και το τρίτο είναι ότι υπάρχει ανάμεσα στις δυο πρώτες, και δεν κατοικείται λόγω της ζέστης [86]. 3 Αν ο Νείλος ανέβαινε το χειμώνα, θα ήταν προφανές ότι τα επιπλέον νερά του προέρχονταν από δική μας ζώνη, λόγω των βροχών που πέφτουν εδώ αυτή την εποχή. Αλλά, αντίθετα, πλημμυρίζει το καλοκαίρι, και επομένως είναι πιθανόν να στις ανάποδες με τις δικές μας περιοχές να υπάρχουν χειμωνιάτικες καταιγίδες και το επιπλέον νερό από εκείνες τις περιοχές να ρέει στην δική μας οικουμένη. 4 Αυτός είναι λοιπόν ο λόγος που κανένας άνθρωπος δεν μπορεί να φθάσει μέχρι τις πηγές του Νείλου: γιατί ο ποταμός πηγάζει από την αντίθετη ζώνη στη δική μας οικουμένη. Μια ακόμα μαρτυρία γι' αυτό, είναι η υπερβολική γλυκύτητα του νερού του Νείλου. Γιατί όταν το το νερό περνά από τη διακεκαυμένη ζώνη γίνεται πιο γλυκό, γιατί σύμφωνα με το φυσικό νόμο, η θερμότητα πάντα γλυκαίνει τα υγρά [87]. 5 Η εξήγηση αυτή έχει μια φανερή και πρόχειρη αντίρρηση: είναι αδύνατον ένας ποταμός να ρέει ανηφορικά από την ανάποδη στη δική μας οικουμένη, ιδιαίτερα αν δεχθούμε τη θεωρία ότι η γη είναι σφαιρική. Και πράγματι, αν κάποιος επιχειρήσει να παραβιάσει την αλήθεια που δείχνει η παρατήρηση, η φύση δεν πρόκειται να του κάνει το χατήρι. Μερικοί πιστεύουν ότι αν προτείνουν μια θεωρία που δεν μπορεί να καταρριφθεί, και αυτό κάνουν όταν λένε ότι ανάμεσα στις δυο οικουμένες υπάρχει μια ακατοίκητη, κανείς δεν θα μπορέσει να διαψεύσει τους ισχυρισμούς τους. 6 Το σωστό είναι, για όσους διαβεβαιώνουν ότι οι ισχυρισμοί τους αποκαλύπτουν την αλήθεια, να χρησιμοποιούν τις παρατηρήσεις σαν απόδειξη των όσων ισχυρίζονται, ή, αυτά που λένε, να αποδεικνύονται από όσα έχουν όλοι προηγούμενα αποδεχθεί. Πώς μπορεί λοιπόν ο Νείλος να είναι ο μοναδικός ποταμός που ρέει από εκείνη την οικουμένη προς τη δική μας; Είναι λογικό να υποθέσουμε ότι θα έπρεπε να υπάρχουν και άλλοι παρόμοιοι ποταμοί, όπως υπάρχουν πολλοί σαν κι εμάς. 7 Επιπλέον, η αιτία που προβάλουν για τη γλυκύτητα του νερού είναι παντελώς παράλογη. Γιατί αν ο ποταμός μαλάκωνε και γλύκαινε από τη θερμότητα, δεν θα ήταν τόσο γεμάτος ζωή ούτε θα περιείχε τόσα πολλά είδη ψαριών και ζώων. Γιατί το νερό που ζεσταίνεται δεν διατηρεί καθόλου ζωντανά όντα. 8 Επομένως, αφού δεν είναι η θερμότητα που προκαλεί τις αλλαγές στο Νείλο, η αιτία πρέπει να αναζητηθεί αλλού.
01.41.1 Οἰνοπίδης δὲ ὁ Χῖός φησι κατὰ μὲν τὴν θερινὴν ὥραν τὰ ὕδατα κατὰ τὴν γῆν εἶναι ψυχρά, τοῦ δὲ χειμῶνος τοὐναντίον θερμά, καὶ τοῦτο εὔδηλον ἐπὶ τῶν βαθέων φρεάτων γίνεσθαι· κατὰ μὲν γὰρ τὴν ἀκμὴν τοῦ χειμῶνος ἥκιστα τὸ ὕδωρ ἐν αὐτοῖς ὑπάρχειν ψυχρόν, κατὰ δὲ τὰ μέγιστα καύματα ψυχρότατον ἐξ αὐτῶν ὑγρὸν ἀναφέρεσθαι. 2 διὸ καὶ τὸν Νεῖλον εὐλόγως κατὰ μὲν τὸν χειμῶνα μικρὸν εἶναι καὶ συστέλλεσθαι, διὰ τὸ τὴν μὲν κατὰ γῆν θερμασίαν τὸ πολὺ τῆς ὑγρᾶς οὐσίας ἀναλίσκειν, ὄμβρους δὲ κατὰ τὴν Αἴγυπτον μὴ γίνεσθαι· κατὰ δὲ τὸ θέρος μηκέτι τῆς κατὰ γῆν ἀπαναλώσεως γινομένης ἐν τοῖς κατὰ βάθος τόποις πληροῦσθαι τὴν κατὰ φύσιν αὐτοῦ ῥύσιν ἀνεμποδίστως. 3 ῥητέον δὲ καὶ πρὸς τοῦτον ὅτι πολλοὶ ποταμοὶ τῶν κατὰ τὴν Λιβύην ὁμοίως μὲν κείμενοι τοῖς στόμασι, παραπλησίους δὲ τὰς ῥύσεις ποιούμενοι, τὴν ἀνάβασιν οὐκ ἔχουσιν ἀνάλογον τῷ Νείλῳ· τοὐναντίον γὰρ ἐν μὲν τῷ χειμῶνι πληρούμενοι, κατὰ δὲ τὸ θέρος λήγοντες ἐλέγχουσι τὸ ψεῦδος τοῦ πειρωμένου τοῖς πιθανοῖς καταμάχεσθαι τὴν ἀλήθειαν. 4 ἔγγιστα δὲ τῇ ἀληθείᾳ προσελήλυθεν Ἀγαθαρχίδης ὁ Κνίδιος. φησὶ γὰρ κατ´ ἐνιαυτὸν ἐν τοῖς κατὰ τὴν Αἰθιοπίαν ὄρεσι γίνεσθαι συνεχεῖς ὄμβρους ἀπὸ θερινῶν τροπῶν μέχρι τῆς μετοπωρινῆς ἰσημερίας· 5 εὐλόγως οὖν τὸν Νεῖλον ἐν μὲν τῷ χειμῶνι συστέλλεσθαι, τὴν κατὰ φύσιν ἔχοντα ῥύσιν ἀπὸ μόνων τῶν πηγῶν, κατὰ δὲ τὸ θέρος διὰ τοὺς ἐκχεομένους ὄμβρους λαμβάνειν τὴν αὔξησιν. 6 εἰ δὲ τὰς αἰτίας μηδεὶς ἀποδοῦναι δύναται μέχρι τοῦ νῦν τῆς τῶν ὑδάτων γενέσεως, οὐ προσήκειν ἀθετεῖσθαι τὴν ἰδίαν ἀπόφασιν· πολλὰ γὰρ τὴν φύσιν ἐναντίως φέρειν, ὧν τὰς αἰτίας οὐκ ἐφικτὸν ἀνθρώποις ἀκριβῶς ἐξευρεῖν. 7 μαρτυρεῖν δὲ τοῖς ὑφ´ ἑαυτοῦ λεγομένοις καὶ τὸ γινόμενον περί τινας τόπους τῆς Ἀσίας· πρὸς μὲν γὰρ τοῖς ὅροις τῆς Σκυθίας τοῖς πρὸς τὸ Καυκάσιον ὄρος συνάπτουσι, παρεληλυθότος ἤδη τοῦ χειμῶνος, καθ´ ἕκαστον ἔτος νιφετοὺς ἐξαισίους γίνεσθαι συνεχῶς ἐπὶ πολλὰς ἡμέρας, ἐν δὲ τοῖς πρὸς βοῤῥᾶν ἐστραμμένοις μέρεσι τῆς Ἰνδικῆς ὡρισμένοις καιροῖς καὶ χάλαζαν ἄπιστον τὸ μέγεθος καὶ τὸ πλῆθος καταράττειν, καὶ περὶ μὲν τὸν Ὑδάσπην ποταμὸν ἀρχομένου θέρους συνεχεῖς ὄμβρους γίνεσθαι, κατὰ δὲ τὴν Αἰθιοπίαν μεθ´ ἡμέρας τινὰς ταὐτὸ συμβαίνειν, καὶ ταύτην τὴν περίστασιν κυκλουμένην ἀεὶ τοὺς συνεχεῖς τόπους χειμάζειν. 8 οὐδὲν οὖν εἶναι παράδοξον εἰ καὶ κατὰ τὴν Αἰθιοπίαν τὴν κειμένην ὑπὲρ Αἰγύπτου συνεχεῖς ἐν τοῖς ὄρεσιν ὄμβροι καταράττοντες ἐν τῷ θέρει πληροῦσι τὸν ποταμόν, ἄλλως τε καὶ τῆς ἐναργείας αὐτῆς μαρτυρουμένης ὑπὸ τῶν περὶ τοὺς τόπους οἰκούντων βαρβάρων. 9 εἰ δὲ τοῖς παρ´ ἡμῖν γινομένοις ἐναντίαν ἔχει τὰ λεγόμενα φύσιν, οὐ διὰ τοῦτ' ἀπιστητέον· καὶ γὰρ τὸν νότον παρ' ἡμῖν μὲν εἶναι χειμέριον, περὶ δὲ τὴν Αἰθιοπίαν αἴθριον ὑπάρχειν, καὶ τὰς βορείους πνοὰς περὶ μὲν τὴν Εὐρώπην εὐτόνους εἶναι, κατ´ ἐκείνην δὲ τὴν χώραν βληχρὰς καὶ ἀτόνους {καὶ παντελῶς ἀσθενεῖς}. 10 Καὶ περὶ μὲν τῆς πληρώσεως τοῦ Νείλου, δυνάμενοι ποικιλώτερον ἀντειπεῖν πρὸς ἅπαντας, ἀρκεσθησόμεθα τοῖς εἰρημένοις, ἵνα μὴ τὴν ἐξ ἀρχῆς ἡμῖν προκειμένην συντομίαν ὑπερβαίνωμεν. ἐπεὶ δὲ τὴν βίβλον ταύτην διὰ τὸ μέγεθος εἰς δύο μέρη διῃρήκαμεν, στοχαζόμενοι τῆς συμμετρίας, τὴν πρώτην μερίδα τῶν ἱστορουμένων αὐτοῦ περιγράψομεν, τὰ δὲ συνεχῆ τῶν κατὰ τὴν Αἴγυπτον ἱστορουμένων ἐν τῇ δευτέρᾳ κατατάξομεν, ἀρχὴν ποιησάμενοι τὴν ἀπαγγελίαν τῶν γενομένων βασιλέων τῆς Αἰγύπτου καὶ τοῦ παλαιοτάτου βίου παρ´ Αἰγυπτίοις.
01.41.1 Ο Οινοπίδης ο Χίος [88] λέει ότι το καλοκαίρι τα νερά κάτω από τη γη είναι κρύα, αλλά αντίθετα, το χειμώνα είναι ζεστά. Και ότι ίσως αυτό μπορεί κάποιος να το δει καθαρά στα βαθιά πηγάδια, τα οποία στην καρδιά του χειμώνα το νερό τους είναι λιγότερο παγωμένο, ενώ όταν ο καιρός είναι πολύ ζεστός, αντλούμε από αυτά πολύ κρύο νερό. 2 Είναι επομένως λογικό να ο Νείλος να μικραίνει και να ελαττώνεται το χειμώνα, εφόσον η θερμότητα στη γη απορροφά το μεγαλύτερο ποσοστό υγρασίας και στην Αίγυπτο δεν βρέχει. Ενώ το καλοκαίρι. αφού παύει η απορρόφηση του νερού στα βάθη της γης, η ροή του ποταμού αυξάνει ανεμπόδιστα. 3 Πρέπει όμως να απαντήσουμε εδώ, ότι υπάρχουν πολλά ποτάμια στη Λιβύη με εκβολές επίσης όπως του Νείλου και με παρόμοιες ροές, τα οποία όμως δεν φουσκώνουν όπως φουσκώνει ο Νείλος. Αντίθετα, πλημμυρίζουν το το χειμώνα και ξεφουσκώνουν το καλοκαίρι. Αποδεικνύεται λοιπόν η ανακρίβεια του ισχυρισμού κάθε ενός που προσπαθεί να παραβιάσει την αλήθεια με απίθανα επιχειρήματα. 4 Η πιο κοντά στην αλήθεια προσέγγιση είναι αυτή του Αγαθαρχίδη του Κνίδιου [89], ο οποίος λέει τα εξής: Κάθε χρόνο, πέφτουν συνεχείς βροχοπτώσεις στα βουνά της Αιθιοπίας, από το θερινό ηλιοστάσιο μέχρι την φθινοπωρινή ισημερία. 5 Είναι λοιπόν εύλογο το χειμώνα να ξεφουσκώνει ο Νείλος, αφού οι φυσικές του πηγές είναι αποκλειστικά εκεί, και να φουσκώνει το καλοκαίρι λόγω των βρόχινων νερών που εισρέουν. 6 Λέει επίσης [ο Αγαθαρχίδης] ότι αφού κανείς μέχρι σήμερα δεν μπόρεσε να να βρει άλλες αιτίες για την αύξηση του νερού, δεν είναι σωστό να απορριφθεί η δική του πρόταση. Γιατί η φύση παρουσιάζει πολλά αντιφατικά φαινόμενα των οποίων τις αιτίες δεν μπορεί να ανακαλύψει ο άνθρωπος. 7 Όσα για τα δικά του λεγόμενα, παρουσιάζει σαν απόδειξη αυτά που συμβαίνουν σε μερικές περιοχές της Ασίας. Στα σύνορα της Σκυθίας που βρίσκονται στα βουνά του Καυκάσου, κάθε χρόνο, μετά το τέλος του χειμώνα, συμβαίνουν σφοδρές χιονοθύελλες που διαρκούν πολλές μέρες. Στις βόρειες περιοχές της Ινδίας, σε ορισμένες εποχές, πέφτει χαλάζι του οποίου το μέγεθος ξεπερνά τη φαντασία. Κοντά στον ποταμό Ύδασπη, πέφτουν μεγάλες βροχές στις αρχές του καλοκαιριού. Και στην Αιθιοπία, παρομοίως, συμβαίνει το ίδιο λίγες μέρες αργότερα. Αυτά τα κυκλωτικά περιστατικά ταλαιπωρούν πάντα τις γύρω περιοχές. 8 Λέει λοιπόν ότι δεν είναι παράδοξο να συμβαίνει το ίδιο στην Αιθιοπία που βρίσκεται πάνω από την Αίγυπτο: πέφτουν συνεχείς βροχές το καλοκαίρι. Φουσκώνουν τον ποταμό, γεγονός που πιστοποιούν και οι βάρβαροι που κατοικούν στις γύρω περιοχές. 9 Και αν αυτά που λέγονται είναι αντίθετα με αυτά που βλέπουμε γύρω μας, δεν πρέπει αμέσως να τα αποκλείουμε. Γιατί, για παράδειγμα, οι νότιοι άνεμοι στις δικές μας περιοχές, συνοδεύονται από καταιγίδες, αλλά στην Αιθιοπία και στη βόρεια Ευρώπη, όταν ο ουρανός είναι καθαρός, οι βόρειοι άνεμοι είναι βίαιοι, ενώ σε άλλες χώρες, οι νότιοι. 10 Σχετικά με το φούσκωμα του Νείλου, μπορούμε βέβαια να απαντήσουμε με επιχειρήματα σε όλους όσους έχουν προσπαθήσει να το εξηγήσουν, αλλά θα παραμείνουμε σε όσα έχουμε ήδη πει γιατί δεν θέλουμε να μακρηγορήσουμε, όπως είπαμε εξαρχής. Και αφού διαιρέσαμε αυτό το βιβλίο σε δυο μέρη, λόγω του μεγέθους του, θέλουμε τα δυο μέρη να περίπου συμμετρικά, και γιαυτό θα σταματήσουμε εδώ το πρώτο μέρος της ιστορίας μας. Στο δεύτερο μέρος θα συνεχίσουμε με γεγονότα που αφορούν στην ιστορία της Αιγύπτου και την ζωή στην αρχαία Αίγυπτο.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου